Bu, xistin için emeliyat-operasyonên'den gelen bir şeydi. Ya yekem hestû jin wekhev kirin. Helbet di kesayeta jin de hêza hestan û zekaya hestiyar ji ya zilam zêdetire. Aqil-jin'in destilasyonuyla ilgili iki operasyon, lêkirin'in savaşını tamamladı. Hat hedefkirin ku jin ji aqil zilam ji hestan biyanî bibe. Bi radeyek girîng jî ev pêk hat. Di serdema me de zilam biawayê hestiyar penasekirin wek heqaret, lewazî tê pejirandin. Jina bi aqil û zekî jî “jina wek zilam” tê famkirin. Di navbera hestên zilam û aqlê jinê de mesafe hatine avakirin. Ol jî bi hêza xwe ya manewî ev mesafe kûrtir kiriye. Cîhana desthilat jî bi dagiriya xwe ve mesafê kûrtir dike. Ev dîwarên ji aliyê kesên şoreşgeran, demokratan, azadiya civakî ve werin hilweşandinê ne. Herkesê alîgirê aştîxwaziyê divê van dîwaran hilweşîne. Çiqasî kalind bin jî bila kalind bin divê em wan hilweşînin. Ji ber ku ya însan dike însan hestin. Ev ji zilam girtin û weke nîşaneya qelsî lewaziyê li ser jinan zêdekirin dibe operasyona însan ji însanbûnê derxistinê. Cardin ya ku însan dike însan aqil e. Aqil ji jinan girtin û di serweriya zilam de ev bicih kirin, ew ji zilam re bexişandin Cardin însan ji însanbûnê hatin derxistin. Diyelim ki, en çok analiz ettiğimiz ve en çok düşündüğümüz şey; bir operasyona dalmak ve başka bir şeyle uğraşmak benim için bir şey değil. Weke jin û zilam divê em veê bikin. Di kesayeta xwe de, di nav cinsê xwe de, di cînsê dijber de ew çavdêrî pêşxistin, bi van rewşa re tekoşîn dayîna meşandin, ji bo avakirina cîhana hest û fikrên me dibe gavên girîng yên şoreşgerî. Kurama femînîst ev rewş weke parçekirina hest û aqil ya van sî-çil salên dawî penase kir û li hemberî ve tekoşîna bîrdozî pêş xist. Lê belê ji ber bingehên jiyana wan û amûrên bidest girtinê ne li derveyî wê pergalê bu, di encam girtinê de ne terbûn. Weke Tevgera Azadiya Jinên Kurdîstan lêkolînkirina xwezaya hestên jin û zilam, bi çavdêriyeke Jineolojîk di van herdû xwezayan de cihê hest bi uzakta tendurustî eşkerekirin dibe erkên me yên dema pêş. Her zaman bir operasyon gerçekleştirdik ve bu operasyonla birlikte her şey yolunda gitti. Aliyeke ve operasyon serweriyê ya din jî buyera hestên gelek dewlemend, ji vê dewlemendiyê, gerdûnîbûnê û cûr be cûriyê qutkirine. Pergal ve Aliyan, son iki haneden têkiliyên'i aldı. Ev famkirinû têgihiştina şaş, ji rê derketî û xapînokin, lê belê gelek bi tesîr e. Liser civakê tesîrên wê hatine avakirin. Di kîjan aliyê cîhanê de be, heger di derbarê hestan de nîqaşek are pêşxistin bi gengazî tenê têkiliyên jin-zilam tên berbiçav kirin. Tenê ev têkilî tê bîra mirovan. Ev operasyonunun rastiyê'si, her zaman dike, biçûk dike, lewaz dike û bê berhem dihêle ye. Dema di têgihiştinê de tengbûn jiyan dibe di hîskirin û jiyanê de jî tengbûyîn û korbûn jiyan dibe. Yani, hiçbir şey yapmamak için hiçbir şey yapmadı. Ne tenê heskirin, eşq, kînû nefret e. Yek ji erkê bingehîn yê şoreşgerî û tekoşînvanan jî cîhana hestan ya dewlemend bi van gotin û famkirinên xayînane, bi van gotinên ji rêderketî ne famkirine. Hest bi van gotin û famkirinan divê neyên lêdan, neyên êşandin. Di ve mijarê de pergalê li ser mezin ava kirine. Em ji ber van tesîran nikarin asoya xwe mezintir bikin. Di ve mijarê de kêmbûna wate heye. Lê belê diviyabû di destpêkê de çi bihatana bîra me? Divê hestên mezin yên ku însan dikin însan bihatana bîra me. Însanek heya hestên azadiyê nas neke, eşq û heskirinê jî nas nake. Heya ku însanek para xwe ji heskirina welat, heskirina însanan negire nikare hez ji jinekê an jî zilamekî bike. Dibêje qey hez dike. Lê belê terora zilam di roja îro de li ser jina ku pêk tê, dibin navê ve heskirinê ve jî ne heskirinê de ye. Terora zilam ji ve heskirinê têr dibe û pêş dikeve. Terora zilam ji hestên însan yên biawayê cahilane tên bikaranînê hêz digire û liser jinan ve hêzê bikar tîne. Ev şaşîtî bi herdû aliyan re dide wendakirin, dide xapandinê, dide şaşkirin. Di navbera civak û heskirinê de, însan û evînê de weke operasyona duyem li ser cîhana me ya hestan Cardin ev têgeh û têkiliyên me tên bikaranîn. Bir tekstürlü operasyondan haberdar oldum. Bir teksirbatan de bin, weke însanên bi tendurustî û azad em bikaribin van texrîbatan derbas bikin emê bikaribin pêşiya pêşxistina civaka xwe ya azad jî vebikin. Siyaset Ji bo biwatekirina rastû bi tendurustî ya politîk kirina hestan ya bi uzaktaeke hevpar wek peyva duyem ku divê em li ser rawestin jî helbet peyva polîtîka ye. Ji bo em bikaribin pênaseya polîtîkayê fam bike, pênase biken, bikevin ferqa xwe ya polîtîk û asta polîtîk ya ku tê xwestin biest bigirin divê em li gotina Rêber APO ku dibêje “Hûnera Azadiyê” mêze bikin û rast lêbikolin. Di navbera xwe û politîkayê de mesafeya ava satın almak fam bikini û derbas bikini. Ji bo ve weke peyva hestan divê em têgeha polîtîkayê jî bidest bigirin û tahlîlên kûr bikin. Politîkaçiye? Bu haftanın sonunda, biz de bunu başardık. Heta nayê hezkirin û herkes bi mesafe bi dûrayî lê temaşe dike. Başeçiye ev politîka? Politîkbûn çiye? Me jiyana civakî ya bê polîtîka dibe? Têkiliya bihevrebûna Polîtîka-Hest çiye? Onun yek ji bana dikare bi xwe re bikeve nava hevpeyvînan li bersivên rast ji xwe re bi afirîne. Ev bersivê xwedî girîngiyên jiyanî ne. Di nav me Kurdan de di demên berê de bepolîtîka mayîn satın aldın sedemên gelek binketin û êşên mezin. Bê polîtîka mayîn an jî ji polîtîkayê bêpar hatina hiştin ev encamên dilbiêş bi xwe re derxistine holê. Kürtçe, nefret dolu bir politikayı yok ederek, nefret dolu bir yeniden doğuşa sahip bir deniz ülkesi haline geldi. Gelek caran Civaka Kurd rû bi rûyî êrîşên bêpolîtîka mayînê hatine û pêwîstiya avakirina politikaya xwe ya cewherî bi lezgînî dîtine. Lê belê ji ber hûnera avakirina polîtîkayên demî nehatiye pêşxistin û civaka Kürt ji ve mehrûm maye ev jî buye sedema gelek wendahiyan. Rê ji êşên mezin re daye vekirin. Minakek ji agir heye ku mirov dikare wiha vebêje; Bavê Rindêxanê Mihemed axa yek ji pêşengê serhildana Xerzanê ye. Rojek ji rojan ku di dema serhildanê de nêzî binketinê dibin, bang li zanayê Kurd şêx Ebdilguqus dike û dipirse: “Şêx sedema binketina me çiye?” Şêx bersiva wî dide: “Belê Mihemed axa, di cîhanê de du tiştên ku mirovan dibin serkeftinê hene. Yek ji wan teşkîlate, yek jî siyasete. Ev herdû jî bi me re tine ne. Me ji herdûyan jî nesîbê xwe negirtiye… Em di şer de neşikestin. Em di kêmbûna van herdû aliyan de şikestin”. Binketina xwe bi bêpolîtîkbûn û bêrêxistinbûnê destnîşan dikin van herdû aliyan weke sedemên şikandinê yên bingehîn destnîşan dikin ku ev herdû sedem jî rastin. Di gelek îsyanan de yek ji sedema binketina me nepêşnexistina hunera polîtîkayê ye. Çavkaniya wê ya herî bingehîn jî biyanîbûna me ji civaka me ye. Rêber APO di serî de van civaka xwe, lê bi uzakta giştî ceribandinên gelê Rojhilata Navîn bi taybet ceribandinên gelê ku di qirkirina re derbas bune weke gelê Ermen, Asûr tahlîl kir, dahûrand û ji wan dersên mezin derxistin. Ji ber vê Rêber APO bû pêşengê ku polîtîkaya civakî bi uzaktaê herî kûr û sexlem bi dest girtiye, wek hûnera jiyanî di avakirina civakan de bi kar aniye û kiriye ayîdê civakî. Onun wiha kedû pratîka ve bi zêdehî raber kiriye. Rêbertî polîtîka weke hûnera xwedayî ya ku ji civakan hatiye dizîn dîtiye. Wek nebe nabeya civakî, wek şertên bingehîn ya azadiya civakî nirxandû şîrove kiriye. ''Polîtîkaya rast di tarîfa xwe de veşartiye. Derveyî azadî, wekhevî û demokrasiyê tu peyvên din nikarin berjewendiyên civakî îzah bikin. Biz politîka dibe çalakiya civakî ya di bin her şert û mercî de. Onun wiha çalakiya hebûnê ya azadî, wekhevî û demokrasiyê ye. Erka exlaqî, karên jiyanî pir baş pêkanîne. Heger wiha be, karê polîtîkayê jî karê pir baş dîtine. Balê bidinê polîtîka hem aliyê exlaqî radigire hem jî jê zêdetir di nava xle de dire. Karên baş dîtin ne rehete. Ji bo karê baş dîtin divê zanîna kar hebe, ew kar werin naskirin ango zanîn û zanista zanînê pêwîste. Wekî din jî ev karê baş dîtin lêkolînê dixwaze. Peyva baş jî em li ser ve lêkolînê zêde bikin wê demê pêwîstiya zanîna ehlaq jî derdikeve holê. Weke tê dîtin polîtîka hunereke pir zor e. Dema em dibêjin civaka ehlaqî û polîtîk em behsa berî zayînê nakin. Em behsa xwezaya civakî ya ku çiqas dem derbas bibe jî xweseriya xwe wenda nake û hertim hebûna xwe di parêze dikin. Çiqasî are derbas kirin, are rizînû parçekirin jî civaka ehlaqîû polîtîk wê her hebe. Heya ku xwezaya civakî hebe we ew jî hebe. Rista polîtîka jî bêyî ku ev polîtîka are hincirandin, rizandinû parçekirin hîn zêde pêşxistin, azad, wekhevû demokratîk kirine. Polîtîka wek berxwedana Yekeyên Şaristaniya Demokratîk wate dibîne. Ji ber ku heya berxwedanî nebe azadî, wekhevî û demokrasi jî pêk nayê û di vî alî de gav nayê avêtin. Pêşiya rizandin, hincirandin û parçekirina asta exlaqî û polîtîkaya civakî jî nayê girtin. Pêşiya dagiriyê nayê girtin. Pêşiya yekdestdariya têkelan nayê girtin. Polîtîka wek hûnera azadiyê tê pênasekirin. Ev jî ji ve rista dîrokî bingeha xwe digire…” Biz Bidome'uz…
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 346
Xwediyê Rastî Yê Aboriyê Jin E Wê bêhtir rast be ku zanista aborî jî weke perçeyek ji zanista jinê were pêşxistin. Derfetên xwedîkirinê yên li dora jinê pêş dikevin destpêka aboriyê ne. Xweza û jin di nava ahengeke lihevkirî de ne. Têgihîştineke ola xwezayî ya zindî; bi dayika xwedavend tê sembolîzekirin. Beşekî mezin a amûrên madî yên hilberandinê, vedîtinên jinê ne. Li ser çanda xwedîkirin û cilûbergan jî mohra jinê heye. Aborî hîn ji destpêkê ve şêweya xebateke civakî ye, ku têde jin rola serekîn dilîze. Ji ber ku pirsgirêka xwedîbûyîna zarokan li ser pişta jinê ye, aborî ji bo jinê wateyeke jiyanî derdibire. Bi ser de, wateya peyva aboriyê “zagona malê û rêsayên debirandina malê” ye. Eşkere ye ku ev jî, karê bingehîn ê jinê ye. Dibe ku seyr xuya bike, lê li gorî min, tevî hewldanên dagirkerî û mêtingeriyê hemûyan, xwediyê rastî yê aboriyê jin e. Eger em bixwazin aboriyê ji aliyê sosyolojiyê ve bi awayekî manedar bigirin dest, helwesta herî rast ew e ku em weke hêza bingehîn jinê bibînin; ew zarok di zikê xwe de hildigire, piştî anîna wî/wê, heta li ser piyan bisekine bi awayekî pir zehmet xwedî dike. Pîşesaza xwedîkirinê ya malê jin e. Bersiva min sosyolojîk e ku ji rastiyê re bi hurmet e. Ji sedî sed ez têkiliya mijarê ji aliyê biyolojîk ve li ber çavan digirim. Jixwe tevî rola wê ya di şoreşa cotkariyê de bi berhevkirina pincaran a bi mîlyonan sal û ne tenê di hundirê malê de di gelek qadên aboriyê de jin hînê jî çerxê digerîne. Yewnanên antîk xwediyê anora danîna hîmê zanistan in; Yewnanan ji aboriyê re qanûna malê, qanûna jinê digotin. Vê yekê jî ev rastî beriya bi hezaran salan piştrast kiriye. Rolgirtina jinê di navenda aboriyê de xusûsek e ku tê fêhmkirin e. Ji ber ku zarokan tîne û wan xwedî dike. Ma jin ji aboriyê fêhm neke, wê kî wê fêhm bike! Bi giştî di dîroka şaristaniyê de, bi taybetî jî di modernîteya kapîtalîst de wexta jin li derve hat hiştin, aboriya ku zilam li ser herî zêde lîstin, veguherî guloka pirsgirêkan. Ev lîstika tu têkiliya xwe ya organîk bi aboriyê re nîne, bi tenê bi hêrsa hêzê û kara zêde radibe, di serî de jin dixwaze tevahiya hêzên aborî bike bin destê xwe. Di encama vê lîstikê de her cure hiyerarşî, desthilatdarî û hêzên dewletê weke ûr û girêkekê li ser civakê mezin dibin û ev yek jî dihêle ku ev lîstik bigihîje qonaxekê dewam neke û neyê lîstin. Piştî jinan di serî de cotkar, ji yên bi aboriya rastî re têkildar şivan, zenaetkar û bazirganên biçûk jî ji aliyê amûrên yekdestdariya sermaye û desthilatdariyê ve gav bi gav ji aboriyê hatin dûrxistin û bi temamî atmosfereke xenîmetê hat afirandin. Em bi mijarekê re rûbirû ne ku divê herî zêde bê rohnîkirin. Pêvajoyên şaristaniyê yên ku bi awayekî talana qadên jiyana aborî û objeyên wê ne, çawa bû ku hatin rewakirin û heta roja me ya îro anîn? Hêzên aborî tesfiye kirin, çawa çêbû ku weke hêmanên bingehîn ên aboriyê hatin pêşkêşkirin? Eger em bibêjin di civaka Sumer de wexta xweda hatin avakirin ji vê zêdetir rastî bûn, bawer dikim ku em ê nexapin. Tevî van rexneyan hemûyan jî K. Marks hay jê hebû ku di bin navê aboriya kapîtalîst de dehşet û felaket tê pêşkêşkirin. Lê belê eger em bibêjin; di demekê de ku modernîteya kapîtalîst hegemonya xwe heta mirov bêje bes ava kiriye, analîz û çalakiya wî ya şoreşgerane evqas dibû, wê hê rastir be. Aborî ji destê jinê hatiye girtin û ji destê rayedarên wek axayekî, mîna selefxur, bazirgan, pere, sermayedar, desthilatî û dewletê re hatiye hiştin; ev yek bûye derbeya (lêdana) herî mezin a ku li jiyana aborî hatî kirin. Aborî di roja me ya îro de hatiye kirin qadekê lîstoka yên ku tu pêwendiya wan bi aboriyê re tune ye, ku bi rêya leyîstina bi perçeyên kaxizan, bi rêbazên xirabtir ji qumarê, nirxên civakî bi awayekî bêsînor xesp dikin. Pîşeya pîroz a jinê hatiye vêguherandin bo destegeh (îmalatxane), borsa û lîstokên fiyet (bûha) û faîzê (selef) ku hildiberînin makineyên şer; amûrên trafîkê, yên ku jîngehê anîne rewşa nejînbar [ku mirov nikare têde bijî] û berhemên negerek (fizûlî), yên kara ku zêde pêwendiya wê bi pêdiviyên bingehîn ên mirovan re tine ye, ku jin bi temamî ji vana hatiye jêderkirin. Modernîteya Demokratîk Serdema Şoreşa Jinê Û Şaristaniya Wê Ye Tevgera jinê ya ji bo azadî, wekhevî û demokratîk, spartî bi zanista jinê ku femînîzmê jî wergire nava xwe, eşkere ye ku wê di çareseriya pirsgirêkên civakî de rola sereke bilîze. Bêyî ku mirov qîma xwe bine bi rexneyên tevgerên jinan ên di paşeroja nêzik de, pêwîst e mirov giraniya xwe bide ser şaristanî û modernîteyê, ku jinê windabûyî kirine. Eger mijar, pirsgirêk û tevgerên jinan di zanistên civakî de hema hema di radeya nîne de ne, berpirsyarên bingehîn ên vê yekê hişmendiya serwer û pêkhateyên çanda daringî (madî) yên şaristanî û modernîteyê ne. Bi nêzikatiyên teng ên huqûqî û wekheviya siyasî, belkî karibe tevkarî ji lîberalîzmê re were pêşkêşkirin; lê [bi vî awayî] em çareseriya pirsgirêkê li milekî bihêlin, tew tehlîlkirina wê jî, weke diyarde, nikare were bi serxistin. Wê bibe xwe xapandinek ku mirov îdea bike ku tevgerên femînîst ên heyî, ji lîberalîzmê qut in û bûne hêzên dijberî sîstemê. Eger yek ji pirsgirêkên sereke yên femînîzmê, weke ku tê gotin, radîkalîzm e, wê demê pêwîst e pêwendiya xwe ji xûy, şêwazên hest û raman, en bikok ên lîberal, û ji jiyanên wan bibirre; her wisa şaristanî û modernîteyê, ku dijminên jinê ne, tehlîl bike û li ser vê bingehê giraniya xwe bide ser rêyên watedar ên çareseriyê. Divê modernîteya demokratîk xwezaya jinê û tevgera wê ya azadiyê, weke yek ji hêzên xwe yên bingehîn bibîne; her wisa wê yek ji erkên xwe yên serekîn bihesîbîne ku hem were pêşxistin û hem pê re peyman were çêkirin û bi vî rengî wê di xebatên xwe yên ji nû ve avabûnê de binirxîne. Çareseriya modernîteya demokratîk di pirsgirêka jinê û şoreşê de bi îdeal û bi çalakî ye. Neteweyên modernîteya demokratîk jin nebe bi proje nabin û ne projeyên pêkanînê ne. Berovajî, şoreşên welê ne ku di her gava xwe de bi parvekirina zanyartî û çalaktiya bi jinê re pêk tên. Tevî ku ji bo avakirina civaka aborî hewcedarî bi pêşengiya jinê heye, ji nû ve avakirina wê jî hewcedariya xwe bi hêza jinê ya komunî heye. Aborî pîşeyê civakî yê jinê bi xwe ye, çalakiya wê ye. Ekolojî zanistek e ku bi tenê bi hestyariya jinê dikare bigihîje civakê. Jin weke nasname, hawîrdorparêz e. Civaka demokratîk civakeke welê ye ku hewcedariya xwe bi îrade û zîhnê azad ê jinê heye. Eşkere ye ku modernîteya demokratîk serdema şoreşa jinê û şaristaniya wê ye. Pêwendiya ku ez bi jinê re datînim pêwendiyeke cuda ye. Rewşa ku jina hatiye xistin qebûl nakim. Çembera koletiyê neyê şikandin bûyera eşq û hezkirinê pêk nayê. Ji Qendîlê re jî min ev pêşniyar kiribû. Divê sosyolojiya eşqê bê zanîn. Li çiyayên êzîdiyan de ew qirkirin neyê rawestandin maneya wê eşqê jî tine. Di şert û mercên burjûvaziyê de tu taybetmendiya eşqê nîne. Ez eşqê, hezkirinê, malbatê înkar nakim. Girêdana ji bo van girêdaneke bi esîl e, lê heke jiyaneke azad nebe tu maneya wan nîne. 30 sal in destgirên min ên herî girîng hevalên jin in. Diyaloga min a bi jinê re peymana min girîng e. Hûn ê peymana civakî ya jinê pêşve bibin. Divê peymanek ku em ji kuştina jinan bigirin heta sineta jinan, tecawiz û weke wê li beramberî tevahiyan têdikoşe be. Divê hûn bi kûranî bigirin dest. Di nameya ji min re hate nivîsandin de ji bo balkişandina min a nebesiya hezkirinê bi diljêmayînekê mînaka gula berberoj dane. Lê li gorî min ev pir ne watedar e. Nebata ku berê xwe dide rojê cuda ye. Em civak in, rewşa me cuda ye. Bêrîkirinên civakî girîng in. Ez dizanim ku jin ji min hêzeke mezin werdigire û ez jî xwe weke rêhevalekî wê yê çareseriyê dibînim. Çanda serwer a zilam ku 5 hezar sal in heye, çandeke tecawizkar e. Ez weke hêmanekî eşqa platonîk jî amade me ku pêwendiyê daynim. Jina 9 hezar salan hilweşiyaye. Li ber şaredariya Amedê hilweşiyaye. Em hewl didin vê weke jina azad rakin ser piyan. Mînaka zilamê Amedê heye. Tam cinawirek e. Cewher û kulîlka tevahiya xebatên me yên muzakereyê xebata jinê ye. Meseleyeke çandî sosyolojîk e. Axaftina min a bi dewletê re jî projeya civaka demokratîk hevgihandina bi dewleta demokratîk re ye. Min mînaka gula berberoj nirxandibû. Ev, min tetmîn nake. Pêwendiyeke çawa ji min tê xwestin. Ew girîng e. Tarzê jiyanê divê veguhere tarzê jiyana civakî. Ez qasî ku hûn nafikirin ji we hez dikim. Lê hûn jî wêrek bin, pêşve biçin, hewcedariya we bi pêşveçûyînê heye. Azadî ji nan û avê hêj bi nirxtir e. Ez bawer dikim ku li Rojhilata Navîn azadbûyîna jinê li ser bingehê zeka, parastin, xweşikahiyê bi biharê re weke tavekê hûn ê biafirînin. Jina bi îrade, bi wêrek, ya xweşik dunyayê fetih dike. Ez ji bo we dijîm. Girêdayîna jinê ya ji bo min bi nirx e, lê ev ji bo min kul û derdekî mezin e, giran e. Du pêwendiyên jin-mêr ên serkeftî hebe her tişt dikare biguheriya. Bila ev şaş neyê fêhmkirin. Li vê derê ji bo bihurandina hevrezan, balûpaliya deryayan, ronîkirina tarîtiyan divê eşq hebe. Emperyalîzma çandî jî vê dike. Aha di wan fîlman de, di sînemayê de her tim eynî tişt heye. Ez dibêjim sînemaya sîxur. Rewşeke ku ferd dike dijminê komunaltiyê, civaktiyê heye. Li ser bingehê ku min gotiye bi nêzîkatiya etîk û estetîkê jin dikarin hûrûkûr bibin. Bêyî ku moralê xwe xira bikin xwendinên xwe, hevparkirinên xwe, li akademiyan xwe pêşve bibin girîng e. Jin bila ne min biçûk bibînin ne jî derxin asta xwedatiyê. Hezeke min a cidî heye, wê weke piştgiriyê dikarin hîs bikin. Min jin weke kategoriyeke cuda ya gel nirxandin. Herçiqasî şert di cih de nebûn jî min timî hewl da ji wan re cihekî bibînim. Min fikar nekir ku malên lê diman bidim berpirsiyariya wan. Hinek kesên rezîl, ji ber ku nasnameya jinê rast ji hev dernexistibûn û qebûl nekiribûn, ev nêzîkatî û xebat şaş dinirxandin. Dema jin an jî keç dihat gotin, timî têkiliyên cinsî yên çors û erzan dihatin bîra wan. Lê bi herhalî di xebatên jinan de ez bêhtir li girîngiya rastî, heqîqeta dîrokî û civakî hayil dibûm. Ew ji bo min cewherê sosyolojiyê bûn. Li qada xwe, herçiqasî tengbû jî min nîzama hîyarerşîk a li ser wan xira dikir û tiştên mirov ji vê hîn dibû mirov nikarîbû ji hezaran pirtûkî hîn bibûya. Platforma têkiliyan a min bi wan re danîbû statuya mêrê serwer a di çarçoveya pîrek û zilam de hatibû danîn parçeparçe dikir. Ya rastî, ez bêhtir jî bi parçeparçebûna vê statuyê bextewar dibûm. Her ku diçû derdiket holê ku ew objeyeke cinsî nînin, mirovên hêja ne, û bi vê yekê em serbilind dibûn. Vê nêzîkatiyê ji hezkirina bi xwe re rê vedikir. Ew cîhana hezkirin û rêzgirtinê ya ku ji nava rastiya dîrokî û civakî tê, yek a din nas dike, ji sedî sed kes zorê li kesî nake, xwedî hêzeke bêhemta ye. Herçiqasî ji nava wan kesên ji pîreka ketî nikaribin bibihurin derketin jî û hewl dan bi gotegotên xwe xira bikin jî gelek jinên hêja û gelek bi kalîte derketin. Piraniya wan jî şehîd bûn. Ez ê ji wan re nebêjim qehremanên bênav, ew qehremanên rastî bûn. Eger jiyaneke civakî ya mirov pê rabe wê hebe, bi tenê bi dilsoziya bi bîranînên wan û bi meşa li ber rohniya wan a rênîşaner re dibe. Jiyaneke bi jinê re bi tenê di vê astê de jiyaneke hêja ye. Jiyanên din ku li ser nivînên ji perîkên çivîkan derbas bibin jî li gorî min ji perpitîna di çalekê de tu cudahiya xwe tuneye. Bi kurtî ez gihîştim vê encamê: Rastî, bedewî û qenciya xwedayî ya li cem jinê bibîne û pêre bijî! Pir hindik be jî me ji vê jiyanê para xwe girt, me parve kir û em jiyan. Ez dema dibêjim, em jiyan, min xwest ez diyar bikim ku felsefeya jiyana azad bi tenê li ser bingehê parvekirinê dikare manedar bibe û mirov dikare wê terîf bike. Dawî
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 454
Jin weke hêmana sereke a civaka exlaqî û polîtîk, di ronahiya azadî, wekhevî û demokratîkbûnê de, di hêla etîk û estetîka jiyanê de, wê di hemû mijarên etîk û estetîk de, weke hêza hem raman û hem sepanê, vebûn û pêşketinên mezin bidest bixe. Girêdana jînê bi jiyanê re, li gorî ya zilam, pir berfirehtir e. Gihaştîtiya rehenda zekaya wê ya hestî, bi vê yekê re pêwendîdar e. Lewra estetîk tê wateya xweşik-kirina jiyanê, di hêla jinê de, mijareke hebûnewerî ye. Her wisa, berpirsyariya jinê di hêla etîk (teoriya exlaqî; estetîk=teoriya xweşikî) de jî, bêhtir berfireh e. Li gorî pêdiviya xwezaya jinê ya ku di hêla civaka exlaqî û polîtîk de zêdetir rasteqînî û berpirsyar tevbigere di warên nirxandin, destnîşankirin û biryarkirina aliyên baş û xirab ên perwerdeya mirovan; girîngiya jiyan û aştî; xirabî û saw/erjenga şer; her wisa pîvanên mafdarî û dadwerî. Elbet, ez qala jina dûvelang (qûqla) û ya siya zilame nakim. A mijara gotinê, jina azad û wekhev e û ku demokratîkbûne hezm kirî ye. Di eniya jinan de potansiyela wekhevî û azadiyê ku bûye kombûneke mezin bi nirxên nû yên etîk û estetîk ê ku hewl bidin tevli pêşketinên civakî ya demokratîk bibin dê xwedî îfadeyeke pir mezin be. Di vê hêlê de xitimînek heye. Çareserkirina wan û pratik-kirina wan xwedî girîngiyeke mezin e. Hem ji bo civaka netewî hem jî ji bo pêşengtiya herêmî ev hewcê ye. Bi jinê re jiyana demokratîk ku li ser bingehê wekhevî û azadiyê, jiyaneke bivê nevê ye. Lê ji bo vê exlaqê koletiyê ku pir bi kûr ve çûye û jirêderxistina kapîtalîzma modern divê bi exlaqê azadiyê (ETÎK) û bi jiyana xweşik (ESTETÎK) bê bihurandin. Bi jinê re (lewma bi mêr re) rast (zanist-jineolojî), bisernexistina jiyana baş (etîk- bi helwest û serwextbûna exlaqê nû) û xweşik (pîvanên estetîkê yên nû, jiyana azad) bi sernexistina arasteyîbûna civaka sosyalîst re yek e. Jiyan û îdeaya sosyalîzma civaka demokratîk ku bi şoreşa demokratîk a jinê re nehatibe temamkirin xwe xapandinek e. Jin nebe jiyan nabe. Azadî nebe etîk û estetîk nabe. Tevahiya jiyanê weke civakî û estetîk hûn ê destnîşan bikin. Jiyana aborî, jiyana civakî, jiyana estetîk hûn ê înşa bikin. Û bi vî awayî me zilamên hov sererast bikin. Hûn ê ji xwe bawer bin. Sebra we heye, keda we heye, kêşînertiya we heye. Xebatên xwe li ser bingehê lêgerîna jina azad esas bigirin. Bi hêvî bin, kedê bidin. Bi bawerî bikin. Xebata li ser bingehê jinê girîng e. Li Rojhilata Navîn hûn ji jinan re pêşengtiyê dikin, encax bi vî rengî hûn dikarin bibin rêber. Hurmeta ji jinê re ev e. Nûnertiyeke PAJK’ê a Li Ser Bingehê Jineolojiyê Heye Mesafeya di navbera bîrdozî û sosyolojiyê de kin bûye. Cudahiya di navbera sosyolojî û sosyalîzma zanistî de jî kêm bûye. Danûstendina di navbera fikra îdeolojîk, sosyolojîk û sosyalîzma zanistî de yekparebûnek çêbûye û her ku diçe ber bi zanisteke civakî ya hevgirtî ve diberide. Di vê babetê de PKK di serê wan partiyên bi îdeal de tê. Hêza bingehîn a partiyeke sosyalîst bi rêjeya lihevbûna wê ya bi zanista civakî re tê pîvan. Hêza wê ya diyarker ji girêdana wê ya bi zanista civakî ye. Di kapasîteya wê ya bîrdozî û sosyolojîk de payeya zanistî çiqasî bi pêş bikeve, di rola pêşengiyê de jî wê ewqasî bi pêş bikeve. Bêyî ilmê civakî şoreşgertî yan jî veguherîna civakî, dikare bêyî hay jê hebe tevlî kuştin û xiyanetan bibe. Ji bo vê jî rêyek bi tenê heye, ew jî divê em ilmê xwe yê civakî ji destê hêzên îqtîdar-zanînê xilas bikin û ji nû ve pêk bînin; yanî divê em dibistanên xwe yên ilmê civakî û akademiyan ava bikin. Divê em zîhniyeta xwe ya li ser hîmê ilmê civakî bikin pişta polîtîkaya xwe. Belkî jî ji hemûyan girîngtir, divê em exlaqê civakî serwer û ferz bikin. Di polîtîka exlaqî de ya rast ew e ku mirov bi bawerî, sebir û îdîa heta dawiya rêya xêzkirî biçe. Divê mirov jê venegere, îxanet neke û ji bo van hemûyan bahane nebîne. Exlaq ew e ku zanista bi zîhniyeta me hatiye strandin; divê bi cîhana me re kêlî bi kêlî li hev bike. Jiyanek timî bi serwextî û têgihîştin be. Eger wisa be, wexta polîtîkbûyîn, zanist û exlaq dest bidin hevdu, bi giştî mirovatî û bi taybetî jî parçeyekî wê yê jê nabe gelên me yên herêmê di xizmeta wan de emê bibînin dozek me ya civakî ya nayê çareserkirin nîne. Zîhniyeta partiyê divê zanista civakî, exlaq û polîtîkayê timî bi hev re ji bo veguherîna civakê bi kar bîne ku heta bike rastiyek bi xwe bimeşe û heta di bin sîstema kapîtalîzmê de bijî ev yek hewce ye. Zîhniyeta hêza partiyê ya maneyê ye. Zîhniyeta partiyê divê li zanista civakî pir baş serwext bibe. Zanista civakî ku hemû pêşketinên zanistî digire nava xwe û di nava zanistan de yê herî dawî bi nav dike, hêza rohnîkirinê ye, ji bo civaka veguherîna wê tê xwestin. Di merheleya heyî de PAJK bala dunyayê dikişîne. Li ser vê rewşê rojane ez hûrûkûr dibim. Jinên li çiyê, jinên li Rojava hemû divê vê bizanibin ku, hewldanên min ji bo şoreşeke jinê ye. Rewşa heyî aliyekî wê yê ku bê daqurtandin nîne. Nûnertiyeke PAJK’ê li ser bingehê Jineolojiyê heye. Li Ewrûpayê jî konferansek hat lidarxistin. Lê ev pirsgirêk heye: Pirsgirêka civakî pirsgirêka kolektîf e. Aha ez ji bo vê etîk û estetîkê pêşniyar dikim. Xweşikahiya jinê ya di şexsê wê de min weke estetîkê destnîşan kir. Dema em bên ser meseleya etîkê jî, hûn ê bêjin “ez a xwe me”. Hûn ê bibin ya xwe. Hûn krîterên xwe çawa dibînin? Di çanda me de bi nêzikatiya “Teqez tu yê bibî milk” nêzî jinê dibin. Dema tu li ber xwe didî tu têyî kuştin. Aha PAJK ji van tevahî pirsgirêkan re divê bersiv û çareyê bibîne. Bi nêzîkatiya etîk û estetîkê jin dikarin hûrûkûr bibin. Bêyî ku moralê xwe xerab bikin xwendinên xwe, hevparkirinên xwe, li akademiyan xwe pêşvebirin girîng e. Rizgariya Xwe, Nêzikatiya Xwe Ya Huner Û Xwejînê Li Akademiyan Pêşde Bibin Akademî dikarin desteka rewşenbîrî û zanistî ya pêwîst bidin ji bo pediviyên ji nû ve avabûna yekîneyên civaka exlaqî û polîtîk. Di şûna ku saziyên yekdestiya fermî û taybet ji xwe re mînak bigirin, a guncawtir ew e ku xwe weke pêngavên resen/orîjînal ava bikin. Bi zarî/teqlîdkirina saziyên modernîteyê, dibe ku bidawîbûna wan a neserkeftî bi xwe re bîne. Dikare ji bo destpêkê were pêşdîtin ku xweser û demokratîk bin; ew bi xwe bername û kadroyên xwe çêbikin; xwendekarî û mamostetiya dilxwaz esas bigirin; karibe tim xwendekar têkevin şûngeha mamosteyan û mamoste jî têkevin şûngeha xwendekaran; her wisa her kesên ku îdea û armanca wan hebin, ji şivanên serê çiyan heya profesoran, karibin tevlî bibin. Dibe ku guncaw be ku akademiyên di giraniya jinan de, di gel bi heman naverokê, lê her wisa ji bo aliyên xwe yên xweser bikin zanistî, çêbibin. Rizgariya xwe, nêzikatiyên xwe yên huner û xwejînê bi akademiyan ve pêşde bibin. Hema bêje perwerdeyên xwe pêwîst e ku hûn bi xwe bikin. Perwerdeyên xwe yên bîrdozî li dibistanên ku ava dikin li akademiyê bikin. Yek ji wesfên ku lê tê gerîn ji bo tenê teorîk nemînin, ew e ku bi rengekî piralî tevlî pratîkê bibin. Akademî di hêla cî û dem de bi rêya li ber çavgirtina pêdiviyên pratîk, têne damezrandin û xebitandin. Saziyên xwerû (sade) û dilxwaz in, çawa ku mirov di dîrokê de pirî caran rastî wan tê (Agirgehên Zerdeşt li serê çiyan; bexçeyên Eflatûn û Arîsto; peyarêyên papûran ên Sokrates û Stoagiran; her wisa manastir û tekyayên çaxa navîn û wekî vana). Mirov dikare cî û deveran ji serê çiyan heya quncikên taxan bibijêre. Bêguman divê neyê gerîn li avahiyên ku delîlên desthilatiyan in. Demajoya perwerdeyan, mîna ya manastir û medreseyên sivil, dikare li gorî rewşa beşdarvanan û pirbûna herikîna xwendekaran were destnîşankirin. Mercên sext en demê, weke saziyên fermî, ne pêwîst in. Lê nikare were hizirîn ku bi tevahî bêpar bin ji şêwe û rêsayan. Bi dehan bi hezaran pirsgirêkên jinan hene. Evê encax bi akademiyê çareser bibin. Qehwexaneyekê, avahiyekê, qadekê bigirin li wê derê divê bi rojan nîqaş bên kirin û çareserî bên hilberandin. Li wan deran divê bibêjin “Kuştinên namûsê hene, em lêdanê dixwin, dijûnan ji me re dikin, divê em ji van re çareseriyê bibînin”. Dîsa di vê akademiyê de ji sporê heta siyasetê, ji huqûqê heta felsefeyê, heta xebatên atolyeyê, xebatên çand hunerê di nav de dikare her cure xebatan bike. Dîsa xebata vê akademiyê tevahiya derdoran di nava xwede bihewîne. Mînak xwendekarekî zanîngehê jî, xanimeke malê jî di van xebatan de cihê xwe bigire. Serdemekê Enstîtuyên Gundan hebû. Hewl dida xebatên dişibe vê bike. Lê Akademiya ku ez pêşniyar dikim, Enstîtuyan jî dibihurîne. Nav ewqas ne girîng e. Dikare bêje Akademî jî, Enstîtu jî. Malbat li derdora jinê tê avakirin. Jin hilberîner in. Bi tiştên hildiberînin dikarin pirsgirêkên xwe yên ekonomîk çareser bikin. Mesele dikarin erdekî kirê bikin û çandiniya organîk bikin. Bi vî rengî ji bo çareseriya pirsgirêka betaliyê jî piştgiriya wan çêbibe. Xebata jinê heyecanê dide min. Jin dikarin bi xwe bawer bin. Li ser azadiyê hûrûkûr bibin tiştekî ku bisernexin nîne. Hewcedarî bi kadroyên bawermend ku bi tezên zanistî xebatên biceger bikin heye. Divê miirov hertim xebatên ber bi pêşve diçe, yên zanistî bimeşîne. Her mirovek divê lêkolînerek be. Girêdana wan a hestî pir zêde wateya xwe nîne. Pêwîst e fonksiyonel be, divê xebatên sazîbûnê bê kirin. Pêwîst e sazîbûyînê heta dawiyê bê kirin. Wisa xwe vala bihêlin, weke îyodê be nabe. Saziyên zanist, çand û ziman girîng in. Kesên ku zanîna wan nîn be bi talûke ne. Ji bo zanînê jî asteke akademîk pêwîst e. Kesê ku zanîna wî nîn be têkoşîna wî bi talûke ye. Akademî sazîbûyîna zanistî ye, ne siyasî ye. Li Rojava, Beyrûd û Şamê, li Tirkiyê, li tevahiya Rojhilata Navîn bi awayê akademî û enstîtu divê xebat bêne meşandin. Gava ku hûn diavêjin, herêma ku hûn lê dijîn şoreşa neolîtîkê di maneya modern de difikirim ku tê maneya ji nûve avabûna wê. Ne tenê weke jinên Kurd, bi jinên Tirk, Fars, Ereb û Ewrûpayê re hûn dikarin vê şoreşê belavî dunyayê bikin. Ev ne dînek e, çandeke, fikreke. Bi destpêkirina ji artêşbûnê re bawer dikim ku hûn ê pêl bi pêl belav bibin. Pêwîst e ku hûn rêxistinbûyînek guncaw ku li gorî çand û qanûnên welatên cuda biafirînin. Wê Bidome.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 457
Di rewşa ku zanista li ser jinê Jineolojî pêş bikeve, wê xeylî fêrkar bibe ku çareseriya pirsgirêkan bi mînakekê were ravekirin. Pêwîst e mirov têbigihîje ku navajoya (içgüdü) zayendî, yek ji şêweyên sereke yên herî kevn ên fêrbûnê ya jiyanê ye. Bersivek e ji pêdiviya jiyanê ya xwe berdewamkirinê re. Negengaziya jiyîna bêdawî ya takekes, weke çareserî, yekî/ê neçar kiriye ku potansiyela xwe ji nû ve hilberandinê pêş bixe. Ew tişta ku jê re tê gotin ajoya zayendî, ew e ku vê potansiyelê xwe di mercên guncav de hilberîne û bi vî rengî jiyanê bidomîne. Dibe wek cureyek çare li hemberî mirinê û mezixîn/qedîna nijad. Her wisa, dibe yekemîn dabeşbûna şanikê û bi rêya xwe pirkirina şanikê, ku yek e, xwe dike nemir. Eger em hîn bêhtir bikin gelemperî, ew bûyer e ku meyla bêdawîbûna gerdûnê, li hemberî tuneyî û valatiyê, ku dixwazin wê daqurtînin, xwe bi berdewamî dike cihereng û xwe pir dike û bi vî rengî di jiyana zîndewer de dewam dike. Ew yek, yan jî takekes a ku vê bûyera gerdûnî di cûreya mirov de dewam dike, jin e. Pirbûn di bedena jinê de pêk tê. Rola zilam di vê bûyerê de di radeya dawî de ango talî ye. Lewre, di bûyera berdewamkirina nîjad de hemû berpirsyarî li ser jinê ye û ev jî weke zanistî mijareke têgihîner e. Bi ser de jin ne tenê cenîn di zikê xwe de diguhêze, mezin dike û dizayîne; ew di heman demê de berpirsyariya xwedîkirina wê/wî jî hema hema heya mirina wê/wî, bi awayek xwezayî, digire ser xwe. Nêrîna zilam li zayendîtiyê bêhtir çewt û bi rengekî bê berpirsyar e. Di vê de nezanîn û korkirina desthilatî di radeya yekemîn de rol dileyîze. Wekî din, bi hiyerarşî û dewleta xanedanî re, ji bo zilam, bûyîna xwedî pir zarokan, tê wateya bûyîna xwedî hêzeke jêneger. Bûyîna xwedî pir zarokan, ne tenê misogerî (garantî)ya berdewambûna nijadê, her wiha misogeriya mayîna wî ya wek desthilatî û dewlet jî, pêk tîne. Mercê ji dest neçûyîna dewletê, ku tê wateya cureyek yekdestiya milk, girêdayî meziniya xanedaniyê ye. Jin bi vî awayî tê veguherandin bo navgîna anîna pir zarokan ji bo hem heyîna biyolojîk û hem heyîna desthilatî û dewletê. Hîmê, pêwendîdar bi xwezaya yekemîn û duyemîn, ê mêtingehbûna tirsnak ji bo jinê, bi vî rengî tê amadekirin. Pir girîng e ku mirov rûxîna jinê, weke pêwendîdar bi van herdu xwezayan re, tehlîl bike. Pêwîst nake zêde bê vegotin ku ne gengaz e ku jin di bin vê statuya dumend a xwezayê de di warên giyanî (ruhî) û bedenî de demek dirêj, weke zinde (zindî) li ser piyan bimîne. Rûxîna fizîkî û giyanî di nava hev de zû pêş dikeve û jinê, di berdêla domandin û misogerkirina jiyana yên dîtir de, bi jiyaneke biêş, kin û bikeser (biderd), ber bidawiyê ve dibe. Pir girîng e ku dîroka şaristanî û modernîteyê li ser bingeha vê rastiyê were tehlîlkirin û xwendin. Em giraniya pirsgirêke di hêla jinê de li aliyekî bihêlin. A ku bandorên xwe yên girantir li ser tevahiya xwezaya civakî û jîngeha ekolojîk dide hîskirin, rehenda şêniya pirole ya mirovan ango rehenda pirsgirêka demografîk e. Yek ji waneyên herî bihgehîn ku pêwîst e jê bêne derxistin di hêla hem zanista jinê û hem hemû zanistên civakî de, ew rewş û rastî ye ku şêniya mirovan nikare bi rêbaza ‘fêrbûna navajoyî’ were berdewamkirin, mezinkirin û hin rewşên awarte ne têde, biçûkkirin. Domandina nijadê bi rêbaza herî hoveber weke navajoyîtî, tê destekkirin bi rêbazên zanistî yên pêşxistî bi dirêjiya dîroka şaristanî û modernîteyê; vê yekê sedema bingehîn a zêdebûna pirole ya şêniyê ye. Tê wateya rewşeke pir paşmayî ku cureya mirov, weke xwezaya civakî, tenê bi rêyên navajoyî, bi taybetî bi dehfdana ajoya zayendî, heyîna xwe bidomîne. Asta wê/wî ya zeka û çand, potansiyelên wisa yên fêrbûnê jê re pêşkêş dikin ku karibe heyînên civakî di wesfên hîn pêşketîtir de bidomîne. Takekes û komcivak, bi zeka û çandên xwe, her wiha bi saziyên xwe yên felsefî û siyasî dikarin derfeta xwe jiyandina di demên herî dirêj de bikar bînin. Lewre, wê pêwîst neke ku nijad, bi rêya ajoya zayendî pir bibe û were domandin. Çand û zekaya mirov ji mêj ve ye ku ev rêbaz derbas kiriye. Lewra, di bingeh de rêgeza karê ya şaristanî û modernîteyê, ji vê hoveberiyê berpirsyar e. Qet guman jê nîne ku zêdebûna pirole ya şêniyê yekdestî û desthilatiya pirole ye û ew jî li gel kar ê pirole û mezîntirîn wekhev e. Sedema ku cureya mirov bi dîrêjiya dîrokê, bi rêya xwe pirkirina pirole, ne tenê civakê, lê jîngeh û xwezaya wê jî aniye ber şêmûga tunebûnê, teqez ji ber encama daneheva kumulatîv (lodane) a sermaye û desthilatî ye, lewre ji ber encama zagona kara mezintirîn e. Hemû pêker/faktor û sedemên din duyemînî (talî) ne û di rêza duyemîn de rol dilîzin. Wê demê, divê berpirsyariya bingehîn di destê jinê de be, di çareseriya pirsgirêka demografîk de, ku rêya sereke ya pêşîgirtina li rûxîna ekolojîk e û ya çareserkirina pirsgirêka jinê ye, ku ji niha ve rehendên dêwane wergirtiye. Û yekemîn merca vê jî, azadî û wekheviya tam a jinê ye; her wiha, mafê wê ye tam ê kirina siyaseta demokratîk e û di hemû têkiliyan de mafê wê yê tam ê gotin û vînê ye. Ji bilî van rastiyan, gengaz nabe ku rizgarî, azadî û wekheviya jinê, civakê û jîngehê bi wateya tam pêk werin. Di vê rewşê de elbet, şêwegirtînên siyaseta demokratîk û siyaseta konfederatîf jî gengaz nabin. Tehlîlkirineke bi nav û deng a Hegel heye, Hegel behsa lîstokeke xwezayê dike. Dibêje “Dema çêlikek zindîwer çedibe li beramberî mirinê rêya xweparastinê esas digire, hilberîna zindîweran derketina li dijî mirinê ye”. Yanî hilberîn li beramberî tirsa mirinê nerazîbûnek e. Vê qanûna xwezayê hûn dikarin di avabûna gerdûnê de jî bibînin. Qeşaya mezin beramberiyê tarîtiyê li gorî min bi galaksî, roj, çêbûna stêrk, tîrêj hwd. bersiveke ji tarîtiyê re. Ev di mirov de vediguhere tiştekî cudatir. Mirov wer dihesibîne ku bi pirbûnê xwe misoger bikin. Ev reaksiyoneke xweparastinê ye, lê bersiveke biyolojîk a herî paşverû ye. Li cem Kurdan ev refleksa parastinê heye. Ji bo min tişta girîng ne pirbûna biyolojîk e, hêla civakîbûyînê ye. Pirbûna esasî bi civakîbûyînê re mumkin e. Li qadên civakî, siyasî, çandî, aborî, yanî li her qadên jiyanê pirkirina civakîbûnê girîng e. Di vê mijarê de mînaka Alman dikare fikrekê bide. Alman bi xurtbûna civakî, siyasî, ekonomîk ser zeîftiya biyolojîk digirin. Mêr û jinên Alman jî pir xurt in. Lê hejmara zarokan a li cem wan weke ku li cem me ne bêkontrol e. Ji bo Kurdan jî ne hilberîneke biyolojîk a qeba, hilberîna îdeolojîk, siyasî, civakî girîng e. Tişta ku em di PKK’ê de dikin jî ev e. Pirbûna bê kontrol xweza û gerdûnê tune dike. Mêr û jin bi awayê civakî, aborî û çandî divê xwe pir bikin û bijîn. Li cem Kurdan rûniştandina vê mêzandinê girîng dibînim. Tişta girîng bi awayê civakî, siyasî, çandî û aborî mezinkirina jiyanê ye. Vaye rewşa pale, rêncberên çandiniyê ku vê nakin hûn dibînin, rewşa zarokên wan bikovan e. Di rastiya xwe de min serî li şoreşgeriyeke li ser vî bingehî da. Min li dijî pergala heyî serî hilda. Li gorî min nîqaşkirina van mijaran, di her qadên jiyanê de nirxandin girîng e. Şaredarî dema projeyên xwe yên komunal pêş dixin divê li ser van mijaran jî hûrûkûr bibin. Ji bo ku zarok perwerdeya pêwîst bibînin divê her kesek girîngiyê nîşan bide. Heke şaredarî vê bi ser bixin dikaren cewaziyekê biafirînin. Ji Parêzname û Dahurandinên Rêber Apo Hatiye Berhevkirin, Wê Bidome.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 472
Serweriya civakê a bi karekterê mêr e, heta roja îro firsend nedaye ku diyardeya jinê weke zanistî bê nirxandin jî. Zanistên civakî çiqas kêm û dereng li ser mijarên komîn û demokratîk rawestiyane, ew çend jî û heta jê zêdetir dûrî mijara jinê mane. Mîna ku bûyerên li dora jinê û serpêhatiyên wê pir pêdiviyên xwezayî be ev têgihîştin xwe di hemû zanistan de nîşan dide û di helwestên siyasî û exlaqî de wek pêşferaziyekê tê qebûlkirin. Ya herî mirov xemgîn dike, jin bi xwe jî hîn bûye vê paradigmayê xwezayî bibîne. Risteyên ku qala jinê dikin, di bêje û gotinên zilam de, ku mohra xwe, çawa ku li tevahiya zanistan daye, li zanistên civakî jî daye, barkirî ne bi nêzikatiyên propagandatîf ku qet dest nadin rastiyê. Statuya rastîn a jinê bi van bêje û gotinan ve belkî jî çil caran tê nuxaftin, weke ku dîrokên şaristaniyê çîn, mêtin, zordestî û êşkenceyan heman awayî dinuxêvin. Li ser navê jiyanê gava pêşî ya em biavêjin nava civaka mirov, divê der barê hevjiyana azad de be. Tu qada jiyanê bi qasî qada hevjiyana azad xwedî taybetiya bingehîn û diyarker nîne. Aborî û dewlet weke têkiliya bingehîn têne hesibandin û ev fikreke sabit a sosyolojiya modernîteyê ye. Di encamê de aborî jî û dewlet jî navgînên hevjiyanê ne. Nabe ku hevjiyan bikevin xizmeta aborî, dewlet û olê. Berevajî, divê dewlet, ol û aborî bikevin xizmeta hevjiyanê. Lewma ev rewşa berevajî xwe li tevahiya sosyolojiya modernîteyê gerandiye. Li gorî vê vegotinê hemûyî qada divê pêşî bi zanistî mirov pê dakeve, qada hevjiyanê ye. Mîtolojiya serdema destpêkê ya gelekî hov tê dîtin û ol timî ji vê qadê dest pê dikin û ev bêsedem nîne, ji ber ku bi heqîqeta civakî re têkildar e. Hevjiyan, nexasim zanista li dora jinê were pêşdebirin, wê bibe gava pêşî ya ber bi sosyolojiya rast ve bê avêtin. Ne bi tenê weke zanist di sosyolojiyê de, divê di tevahiya qadên hunerî û felsefî de gava pêşî di van têkiliyan de bê avêtin. Jixwe hewce nake ku mirov bibêje, ol û exlaq weke şaxekî felsefeyê divê pêşî di vê qadê de gavê biavêjin. Exlaq û ol têra xwe bi vê qadê ve xwe girêdane. Min tim wê kûraniya jiyanê ya hevwatebûna cot a herî harîqa biqasî dikare bê zanîn ya di gerdûnê de, bi kûranî hîs kiribû. Min wê wêrekiyê nîşan da ku ez girîngiya hizirîna bi jinê re destpêkê, her wisa pê re gotûbêjkirina li ser ka li ku dere, kîngê û çiqas xirabûn hebe û derbaskirina wê, deynim pêşiya hemû têkiliyan. Tenê jina ku xurt be, bihizire, karibe biryarên baş, xweş û rast bide, dema bi vî rengî min derbas bike, karibe min heyranê xwe bihêle û karibe bibe muxetaba min, bêguman yek ji kevirên koşe yê lêgerîna min a felsefî ye. Min tim bawer kir ku wê sirên herikîna jiyanê ya li gerdûnê, bi vê jinê re, bi aliyên wê yên herî baş xweş û rast re, wate bibîne. Her wisa min bawerî bi exlaqê xwe jî anî, ku bi qasî ku tu zilam nikaribe bi ser bixe, şêwaza min a heyînê bi malê li pêş min ê ‘zilam û sermaye’ re, ango bi ‘Hûrmûz a xwedî not hezar şî’ re, qet par neke. Wê demê têgîna, ji femînîzmê jî wêdetir, ‘jîneolojî’(zanista li ser jinê), dibe ku armancê çêtir pêşwazî bike. Têgîna femînîzm, bi zimanê Kurdî di wateya jinparêzî (jinperestî) de, dûr e ji wesfandina tam a pirsgirêka jinê û ji ber ku dijraberê wê weke zilamparêzî tê sêwirîn, dibe ku bibe sedema zêdetir bêsûdiyan. Wateyek wisa diteyisîne weke ku tenê jina bindest a zilamê serwer be. Lê bele, rastiya jinê pir berfirehtir e. Wateyên wisa di xwe de werdigire ku, ji zayendiyê wêdetir, aliyên wê yên aborî, civakî û siyasî hene. Eger em têgîna ‘mêtingerî’ ji hîmê welat û netew derxînin û wê daxînin bo komên mirovan, em ê karibin şûngeha jinê bi hêsanî weke ‘mêtingeha herî kevin’ pênase bikin. Bi rastî jî, tu diyardeyeke civakî, bi qasî jinê weke giyan û beden, mêtingeriyê nas nekiriye. Divê were têgihîştin ku jin di statuyeke mêtingeh a wisa de tê ragirtin ku sînorên wê bi hêsanî nikarin werin destnîşankirin. Civaka sivîl a roja me ya îro di van xebatan de herçiqasî kêm be jî mirov dikare mînakeke vê yekê bihesibîne. Ya rastî femînîzm tevgereke civaka sivîl a girîng e û di bingehê xwe de ekoleke îdeolojîk e. Ji lewra jî hewce dike ku xwe li ser bingehê zanistî ava bike. Lê ekolên femînîst, di warê analîzkirina civaka cinsiyetparêz a zilamê serwer de ku hêza hiyerarşî, desthilatdarî û dewletê ji xwe re dike palpişt û bi giranî hukim li jinê dike, di warê pêşkêşkirina modela çareseriyê de û di vê çarçoveyê de hewldanên têne kirin, di jiyana xwe de ji aliyê pêkanînê ve misêwa bi bêhêzî û serneketinê re rûbirû dibin. Kesayetên awarte nebin, milîtaniya jina azad zehmet e ku xwe bigihîne serketinê. Hin serketinên bêne bidestxistin jî wê bi êrîşên rojane û berfireh ên civaka cinsiyetparêz re bêne asîmîlekirin. Ji lewra pêkanîn û pratîka komunên aborî, îdeolojîk û polîtîk ên di mîhwera azadiya jinê de bivê nevê hewce dikin. Her çend di hewldan û xebatên femînîstan de noqteyên girîng hebin jî, hê nikarin ji mejiyê demokrasiyên ku navenda wan Rojava ne, derbas bikin. Şêweyê jiyanê yê di bingeh de kapîtalîzm heye baş fêm nekirine. Lewra nikarin li dawiyê jî bihêlin. Rewş, têgihîştina şoreşa sosyalîzmê ya Lenîn bi bîr dixîne. Tevî ew çend hewldan û gelek destketiyan, Lenînîzmê nekarî xwe xilas bike ji bo li baskê çepê nebe alîkarekî baş ê kapîtalîzmê. Heman tişt dibe ku bi serê femînîzmê de jî were. Ji ber ku bingehekî xurt ê rêxistinî nîne, feslefeya xwe pêş de nebiriye û zehmetiyên mîlîtaniya jinê, îdîaya wê qels û lawaz dike. Dibe ku nikaribe “sosyalîzma reel” a jinê jî pêk bîne. Lê ji bo balê bikişîne ser pirsgirêka jinê gavavêtineke cidî ye. Divê tevgera femînîst bêguman di ronahiya van rastiyan de bibe tevgereke herî radîkal a dijberî sîstemê. Tevgera jinê, ku bi awayê wê yê nûjen, dîsa em dikarin kokên wê bispêrin Şoreşa Frensî, kariye, piştî çend qonaxan, heya roja me ya îro were. Di qonaxa yekemîn de li pey wekheviya hiqûqî hatiye bezin. Ev wekhevî, ku zêde wate dernabire, di roja me ya îro de hema bi belave hatiye bidestxistin. Lê, pêwîst e baş were zanîn ku naveroka wê vala ye. Her wisa di mafên din de jî, yên mîna mafên mirovan û mafên aborî, civakî û siyasî, pêşketinên şêweyî hene. Jin di dîmen de bi qasî zilam wekhev û azad e. Lê di rastî de xapînokiya herî girîng di vê şêwaza wekhevî û azadiyê de veşartî ye. Ji bo azadî û wekheviya jinê, ku ne tenê heyamên modernîteya fermî, lê tevahiya yên [heyamên] hiyerarşî û şaristaniyê wê di hemû tevnên civakî de di warên mejî (zihnî) û bedenî de kirine kole û wê bi awayê koletiya herî kûr dane xebitandin, xebatên teorîk ên demokrasiya wan pir berfireh be, têkoşînên bîrdozî, xebatên bernameyî û rêxistinî û ya herî girîng jî çalakiyên xurt pêwîst dikin. Beyî vana femînîzm û xebatên li ser jinan, tu wateyek wernegirin, ji wêdetirî xebatên lîberal ên jinê ku hewl didin sîstemê rehet bikin. Jineolojî, piştevaniyê ji bo femînîzmê jî dike. Jîneolojî (zanista li ser jinê) li şûna femînîzmê, dibe ku çêtir bersiv bide armancê. Rastiyên ku jîneolojî wan derxine ronahiyê, diyar e para rastiya ku di xwe de wergirin wê ne kêmtir be ji ya gelek ‘lojî’yên beşên sosyolojî yên teolojî, eskatolojî, polîtîkolojî, pedagojî û wekî vana. Bê nîqaş e ku jin weke hem fîzîkî û hem jî wate, beşa herî fireh a xwezaya civakî pêk tîne. Wê demê, çima vê parçeya xwezaya civakî, ku pir [ewqas] girîng e, mijara zanistê neyê kirin? Sosyolojî, ku dabeş bûye heya li perwerde û terbiyeya zarokan weke pedagojî, Jineolojiyê ava nekiriye; vê yekê jî bilî ku bi bêje û gotina zilamê serwer e nikare bi mijareke dîtir ravebike. Ji Parêzname û Dahurandinên Rêber Apo Hatiye Berhevkirin, Wê Bidome.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 476
Rêber Apo Tevgera Jinê tevgereke sedsala 21’emîn e. Sedsala 19’emîn çawa bi mohra tevgera karkeran e, sedsala 21’emîn jî dê ji bo tevgera jinê wisa be. Zanyar bi xwe jî dibêjin, sedsala 21’emîn dê bibe sedsala jinê, lewra meseleya jinê meseleyeke civakî ye. Tenê ne meseleya cins e, li gorî min jî meseleyeke mêr e. Şaristanî afirandineke mêr a 5 hezar salan e, bi qirêj e, mêr di vê qirêjiyê de parçe parçe hildiweşe, ez ê li ser vê hûrûkûr bibim, niha li ser meseleya mêr disekinim ez ê vê vekim bila bi heyecan li bendê bin. Jin piçekî xwe gihandiye asta azadiyê, divê jin xwe bigihîne jiyaneke bi rûmet. Civaka Rojhilata Navîn bi qasî ku hewcedariya xwe bi şoreşeke duyemîn a gund û cotkariyê heye, ewqasî hewcedariya xwe bi şoreşeke jinê ya duyemîn heye. Şoreşa jinê, dayiktiya neolîtîkê ye. Ya rastî, şoreşa neolîtîk a muhteşem şoreşeke jinê bû. Şoreşa neolîtîkê şoreşeke ku hê jî mirovatî bi mîrateya wê debara xwe dike. Ev dij-şoreşa mezin a ku li ser bingeha dij-şoreşa baviktî, şaristanî û modernîteyê civaka xwezayî bi paş ve xist, bû encama koletiya herî kûr a jinê û ev li tevahiya civakê belavkirî, di roja me ya îro de li qadên civakî hemûyan di nava rewşa xwe ya kaotîk û krîza sîstematîk de ye ji hev de dikeve. Mirov fêhm dike ku ya li ser jinê tê ferzkirin xiyaneta bi jiyanê re ye. Eger jiyan tê xwestin, divê berê pêşî di hevsenga hêzê ya zanyartiya beramberî de ji nû ve bi jinê re di çêkirina hisên bedewî û mezinahiyê û parvekirina wan de bi ser bikeve. Divê mirov vê rastiyê ava bike û xwe bigihîne heqîqeta wê. Di vê mijarê de divê tek û gerdûnî, ango jin û mêrê berbiçav, mêr û jintiya mucered a îdeal di zikhev de pêk bên. Ji bo pêkhatina vê jî divê îrade û têgihîştina wê bê pêkanîn. Weke milk û weke xwedî divê mirov hevdu ji binî ve biterikînin. Li şûna namûsa rêûresm û kevneşopiyê divê mirov balkêşbûna kesayeta esîl û bedew pêk bîne. Eger şoreşeke jinê ya bi kok, ango di jiyan û zîhniyeta mêr de guhertin çênebin, rizgariya jinê gengaz nîne. Ji ber ku heta jina bi xwe sereka jiyanê ye rizgar nebe, jiyan timî wê weke leylan û serabekê pêk bê. Heta mêr bi jiyanê re jiyan jî bi jinê re li hev neyên anîn, şadûmanî û bextewarî jî wê tim xeyaleke tewş bin. Ji bo jinê û jiyana azad rastiyên civakî bê sînor in. Civaka Rojhilata Navîn û jina wê, bi şaristaniya bihurandî û bi modernîteya li fetha wê rast hat, çiqasî karibe bê xistin ewqasî hat xistin, ew bi xwe êdî ew nîne, ew xistin rewşa objeyekê. Mirov pirsgirêka civakî bi diyardeya jinê analîz bike û bi heman diyardeyê li çareseriyê bigere, rêbazeke rast e. Eger mirov şoreşa jinê ku çareseriya dayikan e, li ser dayika pirsgirêkan ferz bike, hingê dikare gav bi gav bigihîje heqîqetê. Eşkereye ku, jina ku navê wê bi jiyanê re bûye yek ku statuya jêre hatiye ferzkirin bi tevahî bi karekterê dij-jiyan û dij-jin e. Ev xusûseke wisa ye ku hê jî hişê min nagire. Mêr bêyî ku şermeke mezin bijî bi jinê re di bin statuya heyî de ew ê çawa bijî? Di ser de jî ku têgîna namûsê berovajî kiriye, ew ê çawa ji xwe re jinê bike mijara namûsa herî bingehîn? Bi wateya xwe ya rastî şerê bi vê re weke namûsa rastî ez fêr bûme. Ez bawer dikim ku, ev şer jina tê bêrîkirin, lewma jî afirandina jiyanê ji niha ve di şexsê we de û di îfadeya sazîbûna wan de hatiye îspatkirin. Bi gelemperî li dunyayê, bi taybetî di civaka Rojhilata Navîn de têkoşîna civakî ya herî watedar ku di rêya wê de bê meşandin divê li ser vî bingehî be. Bi performanseke mezin têkoşîna xwe ya di vê hêlê de bi rûmetdarî dimeşînim. Lê tişta ya girîng, di bin vî barê têkoşînê de çi ferdî çi jî bi sazî bi serkeftî derçûna we ye. Tiştên ku min ji bo vê têkoşînê gotine naxwazim dubare bikim. Di rêhevaltî û dostaniya min a bi jinê re sînor nîne. Pratîk û kûraniya teorîk a pêre, ew ê bibe pîvana rastî ya mêraniya bê qebûlkirin jî. Li gorî min ev perspektîf rêgeza bingehîn a estetîk û exlaqê ye. Bedewbûn beriya her tiştî xwe gihandina kûraniya vê perspektîfê û bi jiyîna wê mumkin e. Herhal pîvana bingehîn a jiyîna welat, netew û azadiyê dê ev be. Divê hûn fêrkirin û nûnertiya formula bi sêhr a jin, jiyan û azadiyê bidomînin Divê mirov jinê wek cins, nifş û çîneke ku ji mêj ve hatiye dîlkirin bigire dest û hindik be jî di warê sosyolîk de analîz bike. Lê weke nijad, çîn an jî netew a herî zêde bindest. Divê baş bê zanîn ku tu nijad, çîn an jî netew weke jinê bi sîstematîk rastî koletiyê nehatiye. Em hertim dibêjin şert û mercên ku dûrketina ji jin û jiyanê hilweşan û hilweşîna civakê diteyisîne. Bêyî ku em vê rastiyê çareser bikin û di rêya azadiyê de seferber nekin nayê fikirîn ku hêmanên em jêre dibêjin şoreş, partiya şoreşger, pêşeng û mîlîtan karîbe rola xwe bilîze. Hewceye bibe azadîxwaziya jinê. Teşedayîna jinê weke bêexlaqiyê dihesibînim. Jin bi tenê û bi tenê divê ya xwe be (xwebûn). Heta divê wer zanibe ku bê xwedî ye, bi tenê xwediyê wê ew bi xwe ye. Eşq, hezkirina çavkorî jî di navê de divê em bi tu awayî bi jinê ve neyên girêdan. Berevajiyê vê jî rast e. Di heman demê de divê jin jî xwe bi kesî ve girê nede û kesî neke xwediyê xwe. Şertê pêşî yê şoreşgertî û mîlîtantiyê divê bi vî awayî be. Kesên bi awayekî serketî ji vê ezmûnê bibihûrin bi awayekî di kesayeta xwe de azadî pêk anîne, lewma bi vê kesayeta xwe ya azadbûyî dikarin dest bi avakirina neteweya demokratîk û civaka nû bikin. Di pêvajoya netewebûyînê de azadbûyîna jinê gelekî girîng e. Jina azadbûyî civaka azadbûyî ye. Civaka azadbûyî jî neteweya demokratîk e. Divê ‘xweda’ya jinê hebe. ‘Xweda’ xwe bi xwe welidandin e. Jina azad weke rojê hiltê. Peyvên Jin, Jiyan pir watedar in. Divê jin biqudret, azad û xwediyê biryarê be. Jin pir muthîş bi min ve girêdayî ne. Ewçend ne girêdan be. Jina sedî sed bi min ve xwe girêdide nabe. Jin heyîneke binirx e. Ji ber vê peyvên jin û jiyan binirx in. Divê hûn fêrbûn û nûnertiya formula bi sêhr a Jin, Jiyan û Azadiyê bidomînin. Dîroka koletiya jinê hê jî nehatiya nivîsandin. Dîroka azadiyê jî li bendê ye ku bê nivîsandin. Dîroka koletiya jinê elbet di çanda Rojhilata Navîn de veşartî ye. Ji ber vê derçûna wê jî dê li ser vê axê be. Lê eşkere ye ku ne bi tarzê mêr be. Jineolojî dikare bibe derçûneke bingehîn. Qesta min bi vê jinê ji bûyina objeya zayendî pir wêdetir hem weke cewher hem weke durdiya (tortu) civakê derfetên ku azadkirin û ronîkirina wê bê lêkolînkirin. Elbet heman lêkolînê ne tenê di qada zanista pozîtîf ku bi paradîgmaya mêr hatiye pêşxistin de bi heman paradîgmayê lêkolînkirina qadên olî, hunerî û felsefîk jî. Hewldana min a di vê hêlê de min bi berdewamî kiriye. Bi berdewamî zêdebûna kombûnekê mijara axaftinê ye. Dema vê qada ku kirine tabû derdikim kêfxweşî û bextewariyê hîs dikim. Tu çîrok weke çîroka koletî û azadiya jinê hem bi xemxwarî, bi hêrs, hem bi şanazî û bi coş bandorê li min nake. Ta ku xwezaya jinê di tarîtiyê de bimîne, wê tevahiya xwezaya civakê weke neronîbûyî bimîne. Ronîbûyîna rastîn û berfireh a xwezaya civakî gengaz e ancax bi ronîbûyîna berfireh û rasteqîn a xwezaya jinê pêk bê. Zelalkirina şûngeha jinê, ji dîroka mêtingehbûna wê heya mêtingehbûna wê ya aborî, civakî, siyasî û zîhni (mejî) wê tevkariyeke mezin bike li zelalbûyîna tevahiya bi her milî ve mijarên din ên dîrokê û civaka rojaneyî. Bêguman, zelalbûyîna statuya jinê tenê aliyekî mijarê ye. Aliyekî hîn girîngtir, bi pirsgirêka rizgarbûna wê re têkildar e. Bi gotineke din, çareseriya pirsgirêkê zêdetir girîng e. Pirî caran tê gotin ku asta gelemperî ya azadiya civakê rêjedar e bi asta azadiya jinê re. Ya girîng ew e bê ka wê çawa were dagirtin nava vê biwêja ku rast e. Azadî û wekheviya jinê, ne tenê azadî û wekheviya civakî destnîşan dike, lê ji bo vê sazgerîn (mekanîzma)ên pêwîst ên teorî, bernameyî, rêxistinî û çalakî pêwîst dike û ya hîn girîngtir, nîşan dide ku bê jinê siyaseta demokratîk nikare çêbibe, heta tew siyasetmedariya çînî jî wê kêm bimîne û her wisa wê nikaribe aştî û jîngeh jî bêne pêşxistin û parastin. Lêkolînkirina jinê, weke kombûna têkiliyên civakî, ji ber vê sedemê, ne tenê watedar e, lê ji bo derbaskirina (tehlîlkirina) girêkênkor ên civakî jî, pir girîng e. Şikandina korîtiya derbarê jinê de, wisa ye ku, heman weke ku mirov atomê parçe bike, ji ber ku nêrîna serwer a zilam bexşangî qezenc kiriye. Ji bo şikandina vê korîtiyê, pêwîst dike ku mirov hewldanên mezin ên rewşenbîrî pêş bixe û zilamtiya serwer birûxîne. Her wisa pêwîst e mirov di eniya jinê de jî, ew jina ku hema hema ji xwe re kiriye şêwaza heyînê û di rastî de weke civakî hatiye avakirin, tehlîl bike û ewqas jî birûxîne. Têkiliyên ku tevahiya newekheviyan, koletiyan, zordarî (destpotî)yan, her wisa faşîzmê û milîtarîzmê xwedî dikin, çavkaniya xwe ya sereke, ji vê şêweya têkiliyan digirin. Pêwîst e ew tora têkiliyên ku li derdora jinê hatine honandin, ku bi qasî civak û xwezayê kevn in, were ji hevxistin û parçekirin. Ji bilî vê, wekî din tu rê nîne ku mirov bibe azadiyê, wekheviyê (ya guncaw li gel cewaziyan), demokrasiyê, ya rasteqîn û exlaqek ku durû nebe. Ji Parêzname û Dahurandinên Rêber Apo Hatiye Berhevkirin Wê Bidome.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 464
Rêber Apo Qeyrana zanista bi navenda şaristaniya Ewrûpa bunyewî ye. Bi pêşketinên di heyamên destpêkê yên şaristanî re pêwendîdar e. Navendîbûna zanistê li perestgehê, tê wateya yekparebûna wê bi desthilatiyê re. Bi hejmareke zêde nimûne hene îspat dikin ku zanistên di şaristaniyên Misir û Sumer de bûne parçeyên jêveneqetîn ên desthilatiyê. Keşîşî, ku zanistê berhev dikir, ji xwe di şûngeha hevparê tewrî girîng ê desthilatiyê de bû. Lê di rastî de pêkhateya zanista di serdema neolîtîkê de cewaz bû. Zanîna jinê ya li ser nebatan, belkî jî hîmê biyolojî û bijîşkiyê (tibê) bû. Wekî din, çavnêriyên wê yên li ser demsalan û mehan, hesab derdixist holê. Dikare pir bi hêsanî were şîrovekirin ku pratîkên jiyanê yên bi hezaran salan ên komcivakên çandinî û gundan, gencîne yeke (xezîne) mezin a zanînê (agahiyê) derxistiye holê. Lê heyama şaristaniyê van zanînan komî ser hev kir û wan kir parçeyekî desthilatiyê. Li vê derê veguheraneke wesfînî di wateya neyînî de hatiye jiyîn. Eger em zanistê weke şîroveya pêşketî ya maneyê bi nav bikin, emê ev çend bi lez yekbûna wê bi desthilatdariyê re yan li ser navê zanistê weke têkçûnê yan jî emê weke pirsgirêkeke ciddî ya bi navkirina zanistê fêhm bikin. Ji vir encama divê em derxin ewe ku zanist hewcedarê şîroveyeke nû ya maneyê ye. Zanist hewcedariya xwe bi şoreşeke nû ya paradîgmatîk heye. Neçar e ku zanista were pêşxistin, berî her tiştî weke “zanista civakî” were rêkûpêkkirin. Divê zanista civakî, weke banû (qralîçe) ya dayîk a tevahiya zanistan, were pejirandin. Ne zanistên din ên di derbarê Xwezaya Yekemîn de (fizîk, astronomî, kimya û biyolojî) û ne jî zanîn û zanistên din ên beşerî (wêje, felsefe, huner, aborî û wekî vana), qet nikarin pêşengî bikin û girêdana watedar bi rastiyê re çêbikin. Ev herdu qad, tenê dema girêdana xwe bi zanista civakî re bi rengekî serkeftî çêbikin, wê demê dikarin para xwe ji rastiyê bigirin. Zanîn di cavakên dijber ên berî û heyama şaristaniyê de parçeyek ji civaka exlaqî û polîtîk bûn. Ta ku berjewendiyên jiyanî yên civakê pêwîst nedikir, gengaz nedibû ku zanist bi cureyek dîtir bihata bikaranîn. Yekane armanca zanîn û zanistê, tenê dikarîbû ew bûya ku heyîna civakê bihata domandin, parastin û xwedîkirin. Mirov nedikarî hizirîba ku armancekê wan a dîtir hebûya. Lê şaristanî vê rewşê ji kokê ve guherand. Yekdestiya xwe li ser zanîn û zanistê saz kir û bi vî rengî wan ji civakê qut kir. Dema civak ji zanîn û zanistê bêpar hate hiştin, hêzên desthilatî û dewletê, bi zanîn û zanistê, heya bêjî bihêz bûn. Wan kesên ku zanînê hildiberandin û diguhastin, bi xanedaniyan û serayan girê dan û bi vî rengî yekdestiya xwe saxlem kirin. Bi vî awayî qutkirina bikok a zanist ji civakê û bi taybetî ji jinê, dihat wateya qutkirina her wisa girêdana wê ya bi jiyanê û jîngehê re jî. Di heman demê de qutbûna bikok a girêdana zekaya analîtîk bi zekaya hestî re û mezinbûna berdewamî ya mesafeya di navbera wan de jî bi hev re pêş diket. Kengî mirov hewl bide pirsgirêkên civakî çareser bike, divê mirov hûrûkûr li ser diyardeya jinê bifikire, ji bo hewldanên wekhevî û azadiyê jiyana jinê bike çavkanî û ev yek divê hem bingehê rêbaza lêkolînê û hem jî bingehê hewldanên zanistî, exlaqî û estetîk ên hevgirtî be. Rêbazeke lêkolînê ya ji rastiya jinê bêpar, têkoşîneke azadî û wekheviyê ya jinê nexe navenda xwe, nikare bigihîje heqîqetê, nikare azadî û wekheviyê pêk bîne. Divê jin wek kurtasiya sîstemê were dîtin û wisa were analîzkirin. Civaka kapîtalîst çawa lûtke û dewama civakên berê yên mêtinger e, jin jî bandora koletiyê ya van hemû sîsteman li asta herî jor dijî. Eger em heta jina di cendereya mêtingerî û zordestiya civaka dewletparêz û hiyarerşîk a herî kevn û dijwar de derbasbûye û şêweyek danê fêm nekin, em nikarin civakê rast rave û tarîf bikin. Ji bo koletiya etnîk, netew û çînî rast were fêmkirin, hewce ye jin rast were tarîfkirin. Tevî ku tîr di çuwal de hilnedihat jî, sosyolojiyê di dawiya çaryeka sedsala 20. de hindik be jî li ser mijara jinê hewlda hin lêkolînan bike. Tevgera Femînîst, karîbûye hawîrdorê, şer, texrîbên xeternak ên îqtîdarê, dîrok û karektera cinsiyetparêz a serdest, bide fikirandin. Ev noqte bi xwe jî, di serî de ilmên civakî yên diviyabû objektîf bin, karektera cinsiyetparêz a hemû ilman nîşan dide. Ilim cinsiyetparêz e. Dîroka şaristaniyê, di heman demê de dîroka wendakirin û wendabûna jinê ye. Ev dîrok bi xweda û bendeyên xwe ve, bi ferwerdar (hukumdar) û rajêrên (tebaa) xwe ve, her wisa bi aborî, zanist û hunera xwe ve, dîrokek wisa ye ku têde kesayetiya serwer a zilam zexm bûye. Lewra, wendakirin û wendabûna jinê, bi navê civakê, ketin û wendakirina mezin e. Civaka zayendperest, encama vê ketin û wendakirinê ye. Zilamê zayendperest, dema serweriya xwe ya civakî li ser jinê ava dike, ewqas dilbijok (biîşteh) e ku her cûre mizişê (temas), dike pêşaniyeke serweriyê. Hertim têkiliya serwerî hatiye barkirin li diyardeyeke biyolojîk weke têkiliya zayendî. Zilam qet ji bîr nake ku li ser jinê bi hewaya serkeftinê mizişa zayendî (temasa cinsî) çê kiriye. Pir eşkere ye bê ka pêwendiya zayendî û desthilatî di nava civakê de çawa bandorker e. Rastiyeke sosyolojîk e ku tew di roja me ya îro de jî, her zilam li ser jinê xwedî mafên bêhêjmar e, ‘mafê kuştinê’ jî têde. Van “mafan” her roj têne bikaranîn. Têkilî, bi piraniya raser, di karekterên taciz û tecawizê de ne. Diviyabû serwextbûna li tevahiya naverok û şêweyên asta koletiyê ya ku bi hezarê salan bi aqil û destê mêrê mêtinkar û zordest ketiye jiyana jinê, bibûya gava pêşî ya sosyolojiya rastiyan. Ji ber ku şêweyê mêtinkarî û koletiya di vê qadê de prototîpa tevahiya şêwegirtinên mêtinkarî û koletiya civakî ye. Berevajiyê vê jî rast e. Têkoşîna wekhevî û azadiyê û asta destketiyên vê têkoşînê li dijî mêtinkarî û koletiya xistine nava jiyana jinê, bingehê têkoşîna wekhevî û azadiya li dijî mêtinkarî û koletiya di her qada civakî de ye. Têkoşîna azadî û wekheviyê di dîroka şaristaniyê û modernîteya kapîtalîst de li ser bingehekî rast pêş nakeve û rê li ber serketineke bi hêz venake, sedema bingehîn a vê yekê ew e, zîhniyet û saziyên mêtinkarî û koletiya şêwe danê û xistine nava jiyana jinê baş nehatiye fêhmkirin û têkoşîna li dijî wan weke bingeh nehatiye dîtin. Çawa ku dibêjin, masî ji serî ve genî dibe. Wexta ku bingeh rast û durist neyê danîn, avahiya were lêkirin wê di lerzeke piçûk de xira bibe. Di dîrokê û roja me ya îro de bêhejmar mînakên vê rastiyê hene. Ya herî baş ew e ku ji bo azadkirina cîhana jinê, jin bi xwe mejiyê xwe yê hisî û mejiyê analîtîk bi hev re bixebitîne û pêk bîne. Divê jin mîtolojî, felsefe, dîn û zanistê ji nû ve li gor xwe di ber çavan re derbas bike, bi mejiyê xwe yê xweser û azad şîrove bike û bixe pratîkê. Eger mirov bi mejiyê jinê nêzî teorî û pratîkê bibe dikare bigihîje dunyayeke nêzî xwazayê, aştiyane, azadîxwaz û wekhevîxwaz a bi jiyaneke bedewî barkirî. Ji Parêzname û Dahurandinên Rêbertî Hatiye Berhevkirin. Wê Bidome.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 185
Zanista Li Dora Jinê Were Pêşdebirin, Wê Bibe Gava Pêşî Ya Ber Bi Sosyolojiya Rast Ve Bê Avêtin Mirov fêhm bike dikare bijî. Mirov dijî ji bo fêhm bike. Ez yeqîn nakim ku şîroveyeke din a kozmosê hebe. Her çiqas zehmet be ku maneya mutleq di warê pêkhatinê de nêzî nemumkiniyê be jî ez li ser a xwe me ku ya jiyanê dimeşîne rastî bixwe ye. Tu hêz bi qasî hêza maneyê bi hêz nîne yan jî li hemberî maneyê ji xwenîşandanên sexte û pêve tiştekî din nînin. Li cihekî ku mane nebe behsa jiyanê nayê kirin. Tabî heke em danûstandina bêhnê weke jiyanê nehesibînin. Spînoza gotibû ‘Fêhmkirin azadî ye’. Ji derveyî wê ez jî bawer nakim ku azadî hebe. Qasî ku ez fêhm dikim azadbûna min ji bo jiyanê hêza herî mezin e. Li gorî felsefeya me, têderxistina ji maneya di çavê hespekî de heta jihevderxistina maneya di dengê çivîkekê de jiyanê yekpare his dike. Felsefeya me ew çend mane barkirî ye, bi rêz û hurmeta ji zanyarê pîr re dest pê dike, hewl dide ji lêgerîna di çavê keçeke ciwan a mîna xezaleke bizdonekî de bersivê bibîne. Jixwe têgihîştineke seksualîteyê ya ji qirkirinê xirabtir heye. Di encama vê têgihiştinê de cehaleta mezin di çêkirina zarokan de heye. Felsefeya me zanisteke welê dike bingehê xwe ku sedemên vê cehaletê yên di mirov û sîstemên hegamonîk de hûrdikole û hewl dide xelekên beridandinê tevan di xwe de ji hev derxe û çareser bike. Di xwezaya civakî de (di gerdûnê de, di maddeyê de) kombûneke gelekî pêşketî ya maneyê heye. Sîstem, avahî, endam û komên civakî bi xwe weke mane têne diyarkirin. Civakên maneya xwe herî baş tînin ziman, bi gotin û avahî dikin, weke civakên herî pêşketî têne terîfkirin. Ev, civakên asta wan a azadiyê pêşketî ne. Civakên azad ew civak in, xwe pir baş bi mane dikin, tînin ziman, didin axaftin û li gorî pêdiviyan piralî xwe ava dikin. Civakên ji azadiyê mehrûm û bêpar jî civakên welê ne, berevajî nikarîne zimanê xwe pêşde bibin, eşkere bidin axaftin û xwe piralî ava bikin. Di çarçoveya vê terîfê de tevahiya serdeman girtina dest a pêşketina heqîqet û maneya civakî cewherê zanista civakî ye. Ji ber ku heqîqet, di bingehê xwe de tevahiya serdeman, rewşa manedariya civakî ya di serwextbûna mirov de gihiştiyê, îfade dike. Bi rêyên mîtolojîk, dînî, felsefî, hunerî û zanistî xwe îfadekirin û ji bo xebata di vî warî de em dikarin, lêkolîna heqîqetê û anîna wê ya ziman, bibêjin. Civak bi tenê ji heqîqetan nehatine hûnandin, di heman demê de hêza diyarkirinê ne. Civaka nikaribe heqîqeta xwe diyar bike, ketiye rewşa herî giran a koletiyê, asîmîlasyon û qirkirinê. Bi awayekî maneya vê jî rewşa qutbûna ji hebûnê, û dest berdana ji rastîbûnê ye. Civakek û heta ferdek wexta heqîqeta xwe nebe, ew civak û ferd hatine bêmanekirin, bûne hebûnên welê ku nasnameya xwe ji dest dane û di nava heqîqetên subjeyên din de heliyane, ji vê jî wêdetir bûne hebûnên maneya xwe nemane. Di vê çarçoveyê de, di navbera mane û heqîqetê de têkiliyeke xurt heye. Mane, bi awayekî potansiyela heqîqetê ye. Ev potansiyel çiqasî were ziman, bi awayekî azad bipeyive û were avakirin wê bigihîje rewşa jêre heqîqet tê gotin. Zanistên civakî yên dixwazin bi têgihîştina zanistên pozîtîvîst ango bi paradîgmaya wê pêşde bibin, bi temamî asê bûne. Naxwe em nikarin diyardeya mêtinkarî û şer a ev çend mezin bûye rave bikin. Nabe ku zanyarek herî kêm bi qasî alimekî dînî û exlaqparêzekî berpirsiyar nebe. Eger zanist ji mîtolojî, dîn û felsefeyê zêdetir xwediyê hêza maneyê ye û tevî ku şoreşa xwe di sedsala 17. de kiriye û serketina xwe îlan kiriye, çima nikarîbû vê serdestiya xwe li hemberî diyardeya şer û mêtinkariya nedîtî nîşan bide? Mirov dikare di desthilatdarbûna zanistê de vê yekê weke sedem nîşan bide. Zanista bibe desthilatdar azadiya xwe ji dest dide. Li gorî min zirara herî mezin a kapîtalîzmê di tunekirina terîfa jiyanê de ye. Ji vê jî wêdetir, bêbextî û xiyaneta herî mezin bi têkiliya jiyanê ya bi civak û hawîrdorê re kiriye. Hemin di vê de sîstema şaristaniyê ya li pişta wê, bi qasî wê berpirsiyar e. Tê gotin em di dema herî bi hêz a zanist û ragihadinê de ne. Lê tevî vê pêşketina awarte ya zanistê, gelekî seyr e ku zanist hê jî nikare jiyan û çarçoveya wê ya civakî terîf bike. Naxwe divê mirov bipirse: zanista çi û zanist ji bo kê? Çiqasî bersiva van pirsan were dayîn, ewqasî wê baş were fêhmkirin ka çima zanyarên civakî bersivê nadin pirsa bingehîn a weke “Jiyan çi ye û têkiliya wê bi civakê re çawa ye?” Dibe ku ev pirs gelekî besît xuya bikin. Lê hebûna jêre mirov tê gotin bi qasî jiyana xwe manedar e. Piştî ku ev jî nehat fêhmkirin ma çi qîmeta mirov heye! Di vê rewşê de belkî veguhere mexlûqekî ku ji heywanekî, heta ji jiyana nebatekê bêqîmetir be. Mirovatiyeke maneya xwe, heqîqeta xwe nizanibe yan nîne yan jî hebe jî bi awayekî herî rezîl û herî hov heye. Kapîtalîzmê zanist pêşde nebir, bi kar anî. Bikaranîna zanistê ji aliyê exlaqî ve ne bi tenê rê li ber rewşên xirab vedike, di heman demê de gelek Hîroşîmayan çêdike. Jiyaneke manedar diqedîne. Jiyana medyatîk û sîmulasyon, gelo serketina zanistê ye? Yan jî manewendakirina jiyanê ye? Ez li vir qala keşfên teknolojîk û zanistî nakim. Ez li vir hewl didim rave bikim ku weke dînê zanistê pozîtîvîzm, zanist nîne. Heta ku mirov xwe ji hukumraniya zanistî ya pozîtîvîzmê xilas neke, di serî de ya dewlet-neteweyê, xilasbûna ji tu hukumraniya desthilatdariyê mumkin nîne. Di serdema me de pozîtîvîzm dînê rastî yê pûtperestiyê ye. Ji Parêzname û Dahûrandinên Rêber Apo Hatiye Berhevkirin. Wê Bidome.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 173
Di sedsala 18. de derdikeve ango ji sala 1785 û şûndetir pêş dikeve. Femînîzm tê wateya jinparêzî û mafê jin parastin. Furier dibêje pêşketina jin pêşketina civakê ye, pêwîste mafê wê di civakê de hebe, lewma pêwîste mafên jin werin parastin. Ji ber vê têgeha femînîzm bikar tîne. Destpêkê weke pêlekê ye piştre dizivire tevgerekê. Femînîzm koka xwe dispêre jinên Amazonan (jinên ku di dîrokê de şer kirine û çanda xwe parastine). Lê heman demê li tevahî berxwedaniyên jinan jî xwedî derdikeve. Di dîrokê de ji bo jin çi hatibe kirin, femînîzm lê xwedî derdikeve. Olympe de Gouges, jineke Fransî ye. Wê demê dewlet, jinan weke hemwelatî nagire dest. Heman demê saziya mafê mirovan belavok belav dike lê di nav de tiştekê ku derbarê mafê jin de tûne ye. Olympe de Gouges jî jineke pêşketî ye, lewma ew jî radibe beyannameyekê belav dike û tê de “mafê jin” dinivîse. Wê demê li Fransa pergala qiraliyetê heye, ji ber vê beyanamê ji aliye pergalê ve tê girtin û wê dibin giyotine (cihê serjêkirinê). Wê demê tu mafê jin tûne ye, mafê hilbijartin, dengdan, xwendin û karkirinê ji bo jinan tûneye. Olympe jî di daxuyaniya xwe de behsa van mafan dike. Dema wê dibin giyotînê ew dibêje “madem hun jinan dibin dikujin, wê demê maf jî bidin jin bila biçe meclisê siyaset jî bike”. Her wiha beriya ku celad serê wê jê bike qîr dike û dibêje “heya ku di Fransa de qederê jin neyê guhertin, wê şoreşa Fransa bi ser nekeve” dîsa dibêje “ey zilam tu hatiyî ji bo min bikujî, lê gelo tu dikarî li beramberî jinekê xwedî edalet bî? Gelo kê mafê ku cinsê jin xistina bin tehekumê daye te”. Ji ber van gotinan serê wê jê dikin. Piştî mirina wê, ev gotinên wê yên dawiyê hem di nava Fransa bi xwe de, hem jî di nava jinan de bandoreke mezin dide avakirin. Beriya ku femînîzm ji pêlekê bibe tevger, hinek tevgerên cûda hene. Li Îngilîstan û Emerîka yê Sufarget (berxwedêr) û çarsîst hene. Ev tevgerên girîngin, bi taybet jî ya sufraget ku pêşengên wê Emelayn Pankors û du keçên wê ne. Xwe di hemû qadên civakê de bi rêxistin dikin. Silogana wan a sereke “azadî, wekhevî, di heqdestê de wekhevî” ye. Di warê hiquqî, siyasî û civakî de li pey mafên jinan e. Şertên ku wê demê jin tê de jiyan dikin pir zehmetin, mînak tê gotin ku wê demê kargehên cilan hene. Tê de kare cil şûştin û ûtî kirinê ku karên herî zehmetin ji bo jinan tê dayîn û keda jin tê de pir zêde çêdibe. Lê belê dema ku heqdestê belav dikin, meaşê ku jin digire û zilam digire ne wekheve. Yan jî zilam 8 saatan dişuxule û zêdetir pere digire, jin 16 seatan dişuxulin lê belê bi qasî zilam pere nagirin. Yan jî gelek jin xwedî zarokin û pêwîste dawiya hefteyê ji bo wê betlane hebe, an jî dema zarokên wê nexweş ketin pêwîste bikaribe destûr bigire ji bo lê meyze bike, herwiha dema ducanî bibe bikaribe destûr bigire. Lê ev hemû tune ne û bi kurtasî bi vî rengî li ser keda jin mêtîngerî heye. Lewma sedemê ku ev rêxistin ji bo wê derdikevin jî eve û van kiryaran red dikin. Ew dibêjin bila jin bişuxule lê pêwîste xwedî maf be û di warê hiquqî û siyasî de mafê jin were dayîn. Bi vî awayî heya astekê girseyekê berbiçav jî kom dikin. Her çendî zêde behsa wan neyê kirin jî lê di astekê de têkoşîn dikin. Dikevin girevên birçîbûnê, çalakiyên sabotajê dikin û di kolanan de bi awayekî radîkal bi ser cihên ku ayidê dewlet û zilamane de digirin û îşgel dikin. Piraniya wan jinên malan û jinên karkerin, pêşengên wan jî Emîlayn Pankors û her du keçên xwe ne ku ji beşa civakê ya arîstoqratin û xwendevanin. Çalakiyên wan dizivire radîkalbûnê. Ji gava destpêkê de dema ku dikevin gireva biçîbûnê pergal ji wan ditirse. Ji ber dibêje ger yek ji wan bimire wê ew tevger mayinde bibe, lewma heya ji destên wan tê dixwazin wan îqna bikin da ku xwarin bixwin. Çalakiyeke wan heye, jineke di nav wan de bi navê Emîlî Davînson heye, ew çalakiyeke fedayî dike û xwe feda dike da ku şehîdeke wan çêbibe û tevger jî li ser wî esasî berdewam bike. Dema ku li Îngilîstanê qiral tê, pergal ji bo pêşwazîkirina wî pêşbirka hespan li dar dixin. Ev tevger jî xwe rêxistin dikin û di dema ku hespê qiral tê ew jin bi pankarteke ku amade kiriye ve xwe davêje pêşiya hespê qiral. Ji xwe hesp pêlê dike û ew jin li wir jiyana xwe ji dest dide. Dûvre fam dikin ku ev ne bi awayekî xwezayî pêk hatiye, berovajî di encamê rêxistin û planekê de hatiye kirin û çalakiyeke. Ji ber ew jin dixwazin li wir pankartên xwe vebikin û dengê xwe li tevahî dinyayê belav bikin da ku jin bigihêjin mafê xwe, lewma bedelekî pir mezin didin. Wate, têkoşîneke pir cidî heye ji bo mafê jin. Jin şiyar dibin û jin li derdora van tevgeran kom dibin. Bi vî rengî bi demê re hinek mafên hiquqî ji bo jin tên dayîn. Hinekî şert û mercên wan ên kar sererast dikin. Êdî hinekî di warê hiqûqî de îradeya wê tê nasîn, di warê hilbijartin û hwd de pêşketin çêdibin û gav tên avêtin. Lê ne ku jin bi temamî digihêje azadiya xwe û tiştek wisa pêş nakeve. Ji xwe daxwazên wan jî di vê çarçovê de ye û dibêjin mafê hilbijartin û siyasetkirinê bidin me û bi qasî ku mafê zilam heye pêwîste bi qasî wî mafê me jî di civakê de hebe. Femînîzm jî piştî van tevgeran belav dibe. Bi awayê sê pêlan ve belav dibe. Pêla yekemîn Ji sedsala 19. destpêdike û heya sala 1970’yî berdewam dike. Yên ku di vê pêlê de derketine, femînîstên lîberal, femînîstên sosyalîst, femînîstên çandî û femînîstên ronakbûnê ne. Ji derveyî yên sosyalîst, ên çandî, lîberal û ronakbîr derketina wan weke heve. Ev pêl dibêje, çi mafê ku ji bo zilam di aliyê siyasî û hiquqî hene pêwîste bi heman rengî ji bo jin jî hebe, pîvan zilame. Dixwazin jin di derheqê xwe de bibe xwedî zanist, xwe nas bike û ferq bike. Lewma ji bo wê jî gelek xebatan didin meşandin. Ji ber ku heya wê demê jin weke ku bê aqile û tekamula xwe temam nekiriye hatiye naskirin. Lewma dikevin pey îspatkirina ku jin xwedî mejiye û mirove. Heya wê demê tu kes behsa çanda jin nake, lê bi taybet femînîstên çandî hîn zêdetir li ser çanda jin lêkolîn dikin û pêş dixin. Femînîstên sosyalîst jî dibêjin bi hatina sosyalîzm re ji xweber dê pirsgirêka jin jî çareser bibe. Lê mixabin tam berovajî bû. Ji ber dema ku sosyalîzm hat pirsgirêka jin çareser nekir û azad nekir. Hinekî lêkolînên wan li ser civaka dayiksalarî jî çêdibe. Di encam de di pêla yekemîn de piranî li pey mafên siyasî û hiqûqî meşek heye. Di maf xwestinê de jî pîvan zilame. Girêdayî dîrok û hebûna jin dixwazin zanebûnekê bi pêş bixin, belav bikin û di nava jiyanê de di derbarê pirsgirêka jin de hişyarbûnekê didin avakirin. Lê pir zêde dewamiya wê nayê. Pêla duyemîn Di navbera 1970-1990 de pêşdikeve. Di nav her sê pêlan de pêla herî bi bandore. Bê guman di dema vê pêlê de pêla yekemîn jî hîn berdewam dike. Di ya duyemîn de jî femînîstên cuda derdikevin. Ew jî femînîstên tundrew(radîkal), femînîstên anarşîst û komînîst (anarko), femînîstên ekolojîk û femînîstên heyînparêz in. Li gorî pêla yekemîn cudahiya wan ewe ku ev pêl pergalê lêpirsîn dike. Bi temamî nebe jî rexneyên wan ji bo zilam û pergalê heye û zihniyeta wan lêpirsîn dikin. Femînîstên radîkal ji kokê ve zilaman û tiştên ayidê ku zewac jî di nav de, red dikin. Dibêjin ji ber ku herî zêde jin di rêka zewacê de kole dibe, bi zilam ve tê girêdan û zarokan tîne, ev hemû jî sedemê kolebûna jine û pêwîste nezewice. Lewma ev beş zilam ne weke pergal, di warê biyolojîk de red dikin û esas di vir de kêmasî dikin. Bi kurtasî di hedefê wan de zilam heye. Qeba redçî ne. Di nav beşeke femînîstên radîkal de bi qismî lezbiyentî pêş dikeve. Femînîstên heyînparêz, Simone de Beauvior, jineke Firansî ye, ji Jan Paul Sart pir bandor bûye. Pirtûka wê ya bi navê cinsê duyemîn heye. Ew pênase dike ku di civakê de jin weke cinsê duyemîn tê destgirtin. Piranî li ser bandorên zayendperestiya li ser jin sekiniye. Gotineke wê ya navdar heye dibêje, “tu weke jin nayê dinyayê, tu dûvre dibî jin”, bi vê gotinê dixwaze bal bikşîne ser şewgirtina civakê ku dewlet dide avakirin û li ser jin disepîne. Lewma wê zayendperestî xweş fam kiriye. Piranî bal kişandiye ser vê yekê ku çîma wê pergal jin înşa bike? Pêwîste jin xwe bi xwe ava bike û înşa bike. Femînîstên ekolojîk jî ji xwe diyare, bi pirsgirêkên ekolojiyê re mijûl dibin. Pirsgirêkên jin û ekolojiyê wekhev dibînin û bi hev re digirin dest. Heman demê dibêjin zordestiya li ser xweza û zordestiya li ser jin wekheve, lewma pêwîste ev zordestî bi hev re rabe. Lewma hem ji bo azadiya xweza, hem jî ji bo azadiya jin pêwîste têkoşîn were kirin. Silogana wan jî “wê jin û xweza bi hev re azad bibe”. Ev tesbîta wan raste. Em jî weke tevgera PKK’ê vê yekê dibêjin. Ji ber dema ku mirovatî ji xwezayê dûr ket zordariya li ser jin jî dest pê kir. lewma ev tespîtên wan rastin lê kêm in. Ji ber bi qasî ku xwestine, pêk nanîne. Bi kurtasî ew dibêjin berpirsyarê pirsgirêkên di xwezayê de, hem jî pirsgirêkên jin, desthilatdariye. Zivirandina xwezaya yekemîn esas digirin. Di aliyê fikir de nêzî partia me ne lê şaştiya wan ewe ku polîtîka ayidê jin nabînin, ayidê dewlet û desthilatê dibînin. Ji ber ku desthilatdariyê jî red dikin, lewma ji bo me dibêjin hun çima polîtîka esas digirin. Yê me jî berovajî em pir girîngî didin polîtîka û bi taybet jî polîtîkbûna jin. Ji ber em polîtîka ayidê civakê dibînin. Lewma ferqa me di vir de derdikeve û di vê xalê de destgirtinên me ji hev cuda dibin. Femînîstên Anarko (hem anarşîstin hem jî komûnîstin), di nav pêla duyemîn de beşa herî radîkal û herî zêde nêzî fikirê me ne. Lêpirsînên wan ên dewlet, iqtîdar û desthilatdariyê pir zêde ne û ji kokê ve red dikin. Red dikin lê belê alternatîfê wan tune ye. Rexneyên wan ji bo zilamtî, pergala desthilatdar û çanda wan pir dijwarin û ne ji rêzê ne. ew jî mîna femînîstên Eko dibêjin, şer, polîtîka û siyaset ayidê desthilatdariyê ne û ne ayidê jin in. Lewma ew jî bi heman rengî di vê xalê de ji me cuda dibin. Bi gelemperî ev pêla duyemîn radîkalin, zilam kirine hedefa xwe, pir bi tundî red kirine, lêpirsînên wan jî di cih de ne, lê kêmasiya wan ya sereke ewe ku pirsgirêka jin tenê weke pirsgirêka zayend û biyolojîk girtina dest e. Di nav wan de jin jî tişteke biyolojîke, zayende, zilam jî tiştekî biyolojîke. Lê em pirsgirêkê civakî, dîrokî û sosyolojîk digirin dest. Her wiha em dibêjin “pirsgirêka jin, pirsgirêka mirovatiyê ye û ya hemû civakê ye”. Ji ber wê dema ji wan re jin tê gotin wek cins dest digirin. Dema em dibêjin jineolojî jî yanî zanista jin, lê ev zanist ne ayidî cinsekî ye berovajî zanista jiyanê ye û zanista civakê ye. Cudahiya duyemîn a di navbera me û wan de ewe ku, em zilam weke pergal û zihniyeta ku 5 hezar sale hatiye rûnişkandin ku ol, xweda û desthilat hemû di nav de ne digirin dest. Lê redkirina wan ya ji zilam re, ne redkirina zihniyet û pergala zilame ya wan yekser redkirina zilam bi xwe ye. Ew nikarin girêdana pirsgirêka jin bi pergal û zihniyeta desthilatdariyê ve çêbikin. Bi xwezayî jî paradîgma û teoriya wan seqet dimîne. Sedema sereke ku nahêle bigihêjin çareseriyê jî eve. Ji ber ji bilî wê, di demên xwe de pir zêde berxwedanî dikin, gelek tiştan digirin beramberî xwe û gelek bedel didin. Lê dema ku teorî kêm be, bi xwezayî pratîk jî seqet dibe. Heya niha jî pêla duyemîn bi bandore û berdewame. Pêla sêyemîn Ji 1990 heya roja me ya îro berdewam dike. Ev beş, pêla 1. û 2. rexne dikin û li ser esasê rexnekirina wan pêlan derketine. Sedemê rexnekirinên wan jî ya yekemîn ewe ku dibêjin, femînîzm tenê jinên Ewrupî girtiye naveroka xwe, lê jinên Rojhilatanavîn û yên Çermreş negirtine nav xwe. Ev jî şaşe, madem ku mesele jine wê demê jî pêwîste Femînîzm tevahî jinan bigire nava xwe. Wate, çima femîznîzm jinên Asya, Efrîka û Rojhilatanavîn negirtiye nav xwe. Lê ev pêl hîn zêdetir bi nasnameya kesayet an jî weke grûp derketine weke herdu pêlên din mîna bizavekê der neketine. Di nav wan de femînîstên îslamî, postmodern û çermreş derketine. Nerînên hemûyan hevbeşe. Rexneya wan a duyemîn ewe ku dibêjin, “di cîhanê de ne tenê pirsgirêka jin û zilam heye, pirsgirêka netewan jî heye” her wiha “kapîtalîzm, netewperestî û zilam dinya xerab kirine, lewma pêwîste mirov li beramber wan têkoşîn bike”. Her wiha ew pirsgirêkê jinan dabeş dikin dibêjin, “jina çermspî ku li ewropa jiyan dike nikare jineke çermreş û rojhilata navîn, asya û afrîka fambike. Lewma pêwîste femînîzma her yekê ji wan di nava civaka wan de derkeve”. Ew dibêjin pirsgirêkên jinan cuda ne lê berovajî em dibêjin ku jin dikare tevahî jinan fam bike û pirsgirêkên tevahî jinan hevbeşe. Rexneya wan a ku dibêje, çarçova femînîzm teng maye di cih de ye. Femînîstên Îslamî, piranî li Erebîstana Siûdî, Misir û Îran bi bandorin. Ev beş dixwaze di nav Quranê de rengê jin peyda bike. An jî Quran di kîjan milî de girtiye dest û li ser disekinin. Pêşengên wan, Gonca Kurîş, Amîna Vadot, Fatma Mirnesî û Newal Elsedawî ne. Newal bi xwe jineke ji misrê ye, doktor û profesor e. Gelek caran ji Rêber Apo re silav şandiye. Gelek pirtûkên wê hene. Çend caran tevlî konferansên jin ên rojhilata navîn bûye. Pirtûkek wê bi navê “jina di nuqta sifirê de” heye. Gonca Kurîş ji ber ku pergalê xebatên wê weke tehlîkeyekê dîtin lewma kuştin. Bi giştî ev beş lêpirsînên wan pir zêde li ser zihniyeta baviksalar û civaka xwezayî tuneye. Lê hîn jî hene û bi bandorin. Pir zêde ne civakîne. Yanî mirov nikare bibêje ku giştî civaka Rojhilatanavîn û cîhana îslamî li derdora wan kom bûne û hatine birêxistin kirin, tişteke wisa tune ye lê di nava qismekî de jî bandora wan heye. Femînîstên postmodern jî di roja me ya îro de pir zêde li Ewropa û bi taybet li Emerîka ne. Ev li dijî modernîte derketine, lê belê yên ku herî zêde jî teslîmî modernîte bûne ew in. Fikirê wan hinek ber bi ji rêderketinê ve çûye. Ew her tiştî red dikin, dibêjin em jin jî û zilam jî di warê biyolojîk de jî rakin û hilweşînin. Cil û bergên wan û terzê jiyana wan pir zêde li dijî civakê ye. Grûpeke, wekî hejmar ne pir zêdene ji ber ku pir zêde ne civakî ne. Femînîstên pro, di sala 1996 weke bizavekê derket. Ev beş ji zilamên ku fikirê femînîzm qebûl dike, dipejirîne û dixwazin parastina jin bikin in. Rêber Apo dibêje Jineolojî ne alternatîfa femînîzmê ye, ne jî li hember wê ye, J ineolojî ji bo temamkirina femînîzmê ye lewma pêwîste jineolojî femînîzmê bigire hundirê xwe. Lê gelo esas femînîzim di ku derê de wenda kir û Jineolojî dikare ji bo femînîzmê çi bike? Sedema sereke ew bû ku pirsgirêka jin di civakê de derxistin holê, lê belê tevahî jin negirtin hundirê xwe. Sedema din, bi civakên modern re sînordar ma û civakên din li derve hiştin. Sedemek din jî pirsgirêka jin yekmilî û tenê di aliyê cins de girtin dest, lê pisgirêk bi pergala desthilatdar ve girê nedan. Dîsan bi qasî ku red kirin û têkoşîn kirin alternatîf pêş nexistin. Her wiha yekîtiya navxweyî avanekirin û pêşengên wan tune bû. Lewma ev hemû bûn sedem ku sernekevin. Ji bo temamkirina wê Jineolojî bi derketina xwe re dikare di van milan hemûyan de kombûnekê ava bike û sererast bike. Ji Waneya Jînelojî Ya Arjîn Dêrsîm Di Akademiya Şehîd Berîtan Dayî Hatiye Berhevkirin Bi Dawî Bû…
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 176
Misilmantî jî olê ku pêwîste mirov nêzîkatî û destgirtinên wî yên di aliyê jin de muhakeme bike ye. Heman demê pêwîste mirov pir zêde bi temaşekirineke orîantalîst û zayendperest olan negire dest. Rêber Apo jî bal dikşîne ser vê xalê. Hemû ol her çiqasî di roja îro de hişk û di warê jin de pir tiştên neyinî anîbin jî, bi meyzandineke oryantalîst ku di ol de qet pêşketin çênekiriye û bi ti awayî cihê jin tê de tuneye meyze nekin û negirin dest. Lê belê pêwîste ji bîr jî nekin ku şkandina 2’emîn di ol de pêkahatiye. Bi awayekî dualîte meyzekirin girînge. Destpêkê çawa derket piştre çawa bû, yan jî weke ku didin teyisandin gelo jin bi wî rengî tê de cih digire, yan jî rolê jin tê de heye feqet li ser tê girtin? Lewma ferqek di navberê de heye. Mînak ger ku em îro li xirîstiyantiyê temaşebikn, dibe em bibînin ku heqareteke herî mezin ji bo jinê tê de heye, lê di derketina xirîstiyantiyê de ne bi vî rengî ye û ewqas jin ji bo ku xirîstiyantî li ser cewherê xwe bimîne bedel dane û hatine kuştin. Bi sedan û bi hezaran ezîze derketin. Ji ber vê rola jin tê de zêde ye, lê dema ku bi desthilatdariyê re bû yek ew çand yekser tê wendakirin. Lewma pêwîste em li îslamiyetê jî bi vî çavî temaşe bikin û bigirin dest. Beriya ku Hz.Muhemed îslamiyetê îlan bike. Li Meke kabe heye. Kabe cihê baweriya civakê bi xwe ye. li wir çanda xwedawendan hakîme û esase. Jê re dibêjin ku li wir pût hene, lê esas tu pût li wir tuneye, çanda dayikê heye û tê berdewamkirin. Me beriya niha jî anîbû ser ziman, 3’ê sembolên ku civak pir zêde baweriya xwe pê tîne heye ew jî elûza, elat û elmenat in. Ew jî xwedawendên heyv, stêrk û tavê ne. Ev jî tê wateya ku heya wê deme jî hîn însan baweriya xwe bi tav, heyv û stêrka gelawêjê tînin. Ya herî diyarker di nav wan de jî elûza (stêrka gelawêj) ye. Dibêjin ên ku ji vê çandê bawer dikin û ji wê kokê tên, di nav wan de jin diyar dike wê bi kê re bizewice. Hz.Xedîce bi xwe jî ayidê vê çandê ye. Ji xwe ya ku pêxembertî dixe serê Hz.Muhemed jî Hz.Xedîce bi xwe ye. Hz.xedîce jineke ku bi kare tîcaretê re mijûl dibe, bi karwanan re diçe û tê û jineke ku di civakê de bi bandore. Temenê wê 40 sale, yê Hz.Muhemed jî 20 sale, tevî ku di navbera wan de 20 sal ferq heye jî, lê bi xwe tercîh dike ku bi Muhemed re bizewice. Ev jî çanda elûza ye. Dîsa fikirek tê belavkirin, dibêjin beriya ku Hz.Muhemed derbikeve, di Erebîstanê de pêvajoyeke cahilî hebû, piranî tarîtî bû, nezantî hebû, dema ku zarokên keç ji dayik dibin bi awayekî zindî dikirin bin axê. Lewma Muhemed rabû û jin ji bin axê derxist. Lê di rastiyê tiştekî ku bi navê dema cahilbûnê tuneye. Tam berovajî wê Rojhilata Navîn heya derketina Îslamiyetê û ji wê û şûn ve jî ne di cahiliyetê de ye. Kengî cahiliyet pêşket? Mirov dikare bibêje ku cahiliyet di sala 1111 de pêşket. Ev jî bi destê Îmam Xezalî çêdibe. Îmam Xezalî Ii pêşiya tevahî pêşketinên li Rojhilata Navîn girt. Raste beriya wê zemîn hatiye avakirin lê ew kilîtê lê dide. Ji ber wê çaxê Rojhilata Navîn di warê fikir, felsefe û tib de li gorî Ewropa pir pir di pêş de ye. Erebîstan jî perçeyek ji vê ye, ji ber ewqasî çanda dayikê li wir hatiye jiyankirin û pir bi bandor bûye. Ji ber wê tiştekî wisa ku demeke cahiltî û tarîtî bû, Hz.Muhemed jî hat û her tişt sererast kir nîne. Di warê kuştina keçên biçûk de jî, ev çand tenê di qebîleya Qureyş(qebîleya Hz.Muhemed)de heye. Mesela vê jî ewe ku insanê wê feqîrin, qebîleya Qureyş bi xwe jî qebîleyeke ku di warê aborî de orte ye. Lewma ji yekî deyn digirin, di bedelê wê de jî keçên xwe weke sened û wekalet didin. Dibêjin ger min deynê xwe heya mezinbûna keça xwe neda wê demê keça min ji we re ye. Piştre jî, ji ber ku hinek malbat feqîrin û nikarin deynê xwe bidin, heman demê naxwazin keçên xwe jî di berdêla pereyan de bidin yekî, lewma dema ku zarokên keç ji dayik dibin dikujin û binax dikin. Lê ev jî bi gelemperî nîne, cih bi cih çêbûye. Lewma mirov nikare bibêje ku di Erebîstanê de, di nava hemû qebîleyan de ev tişt hatiye jiyankirin. Esas dema ku Hz.Muhemed destpêkê derdikeve jî vê çandê pir zêde nagire beramberî xwe. Bi taybet jî çanda elûza(gelawêj). Ji ber dizane ku tevahî civakê baweriya xwe bi vê çandê tînin, lewma yekser li dij dernakeve. Apekî wî heye, bi çanda elûza ve pir girêdayî ye û tu carî hatina misilmantiyê qebûl nake. Dema ku Hz.Muhemed wan sembolên wan weke pût digire dest û dişkîne, apê wî dixeyide û di navbera wî û Hz.Muhemed de şerên mezin ên çekdarî çêdibin. Ji ber ku apê wî hatina îslamiyetê qebûl nake bi xwe jî tevlî şer dibe. Heta dibêje bila çavê min ên vekirî biçin, çima ev tişt çanda me rakir. Bi vî rengî girêdanbûneke xurt bi vê çandê re heye. Di nêzîkatiyên Hz.Muhemed ên li beramber jin de jî razdarî heye. Bi xwe bîst salî ye lê destpêkê bi jineke ku 20 salan jê mezintire re dizewice. Piştre bi xwe dibe 40 salî bi keça apê xwe ayşe ku 9 saliy re dizewice. Ev bi serê xwe nakokiyeke pir mezine. Di vir de diyar dibe bê ka temaşekirina li jin di çi çarçovê de ye. Pêve girêdayî, dibêjin di dema Mekê de yên ku yekemîn baweriya xwe bi olê Muhemed tînin, yek jine ku ew jî Hz.Xedîce ye, yê din jî kolê wî Zeyde. Piştre kur apê wî Hz.Elî û hinekî din jî bawer dikin. Lê di destpêkê de ên ku herî zû pê bawer dikin yek jine yek jî kole ye. Lê di Mekê de pir zêde ola îslamê belav nabe. Sedema wê jî hebûn û bandoriya çanda xwedawenda ye. Lewma Hz.Muhemed mecbûr dimîne ku hîcret an jî koç bike. Bi kesên ku baweriya xwe pê anîne re ji Mekê diçin Medîne. Esas jî îslamiyet di medîne de belav û berfireh dibe. Piştî wê di navbera Meke û Medîne de sê şer tên lidarxistin. Di wan şeran de jî jin hene li deveyan siwar dibin û şer dikin. Bi kurtasî jin ne bintûte ye. Di nav şerkerên her du aliyan de jî jin heye. Li Medîne di dema destpêka îslamiyetê de pir zêde jin li dervî ol nayên hiştin û qedexekirinên zêde tune ne. Mizgeft hene ew jî hevbeş bikar tînin. Di Mizgeftan de ne tenê li ser esasê ol û bawerî nîqaş dikin, esas li ser pirsgirêkên civakê nîqaş dikin. Tê gotin heya demekê jî jinên ku waaz didin û bang(azan) dikin jî hebûne û ew çand heya s.s19’emîn jî berdewam kiriye. Lê piştre şîroveyên şaş li ser wan hatine pêşxistin. Bi giştî di pêvajoya Medîne de li kêleka Muhemed jin hebûne. Lê bi demê re ew li derveyî vê çandê hiştine. Cardin zewaca Hz.Muhemed bi 11 jinan re pir tê nîqaş kirin. Dibêjin dibe ku zewacên siyasî bin ku hinceta wî jî ewe ku, zilamên wan di şer de mirine jin jî tenê mane û di bin navê xwedî derketinê de bi wan re zewiciye, heman demê cariyeyên wî jî hebûne. Lê xwedîderketin ne şerte ku îleh bi wan re bizewice, dikarîbû bi awayekî cuda ve jî wan jinan xwedî bike. Wate ne mecbûre weke jin wan bîne, lê ev zewac hîn zêdetir feraset û mentiqekî cuda rave dike. Dîsa zewaca pir jinan re ku me berê jî diyar kiribû, di mûsewîtiyê de pir li pêş bû. Ji ber ku qisûr û sedemên zarok neanînê di jin de digirtin dest, lewma ji bo zilam rewa kiribûn ku heya zarokên wî çêbibin dikare jinan bîne. Di xirîstiyantiyê pêşî li vê çandê hat girtin. Lê di îslamiyetê de Hz.Muhemed ji bo sererast kirina vê çandê, diyar dike ku zilam dikare heya çaran jî jin bîne. Bi xwe jî destpêkê pir zêde ne alîgire, lê piştre dibêje zilam dikare heya çaran jin bîne bi şertê ku ew zilam di navbera her çar jinan de bi edalet û hevbeşî nêz bibe. Ji ber esas baweriya wî pir zêde bi edaleta zilaman tune ye û dizane ku ne adîle. Lê li şûna ku bi vî awayî girtî(muxleq) hiştiba wî yekser biryar girt. Lewma piştî wê her kesî li gorî xwe edalet dide meşandin. Kes jî li pey edaletê nakeve, dibêjin ji xwe pêxemberê me gotiye anîna çar jinan sunete. Sunet(tiştên ku muhemed kiriye, kirina wan karan sunete) baş tê destgirtin. Kes nafikire ku edalet xistiye navbera jinan an na. Heman demê di mijara mîrasê de jî keç û kur heman parê nagirin, ji 3’yan 2 yê zilame yek jî ji bo jine. Hinekan pirs kirine ku çima di vê mijarê de wekhevî tune ye? Hezretî Muhemed jî weke bersiv dibêje “keç parekî ji mala bavê xwe digire, dema dizewice jî parekê li mala zilamê xwe digire” Ji bo ku para wê ji ya zilam zêdetir nebe û wekhev bin pêwîste jin ji mala bavê xwe tenê parekê bigire. Hinek ayet û hedîsên ku ji bo jin hatine bikaranîn hene. Mînak di quranê de sûreta Nîsaa(jin) heye, bi taybet ji bo jin hatiye nivîsandin. Di wir de ji zilaman re dibêjin jinên we mîna zeviyên we ne, hun çawa diçin ser zevî û dajon hun wisa dikarin bi ser jin de jî biçin. Di vir de îfadeyeke pir xerab derdikeve holê. Dîsa dibêjin bila darê zorê li ser pişta wê û zarok jî ji zikê wê kêm nebin. Mirovên ku xwe bi vî olî ve jî girêdidin pir seranser nêzî van gotinan nabin, berovajî weke ku li ser wan hatiye ferz kirin digirin dest û pêk tînin. Lewma dibe ku nerînên fîlosofekî ewqasî li ser civakê bandor neke û her ferdekî civakê bi fikirên wan jî nehesiya be, lê ol ne tiştekî wisaye ji ber û baweriye civak yekser digire, pêk tîne û dibêje xweda û pêxemberê me wisa gotine. Ji ber ku ol baweriye, tu kes lêpirsîn nake û nikare bibêje şaşe, yê ku bibêje jî yekser weke kafir û zindîq tê îlan kirin. Lewma di ayetên ku li ser jinan hatine de pir tiştên xirab hene û mirov dikare zihniyeta wê bibîne û bizanibe ku zihniyeteke desthilatdare, çiqasî zilam diparêze û çiqasî jin dike amûrekî seks û koleya zilam. Cardin hinek tiştên ku xwestiye di hevsengiyê de bihêle jî heye. Mînak gotina “cinet di bin lingê dayikan de ye” Lê ev pir li hewa dimîne, erê cenet dixe bin lingê dayikê, lê beriya wê bi dehan car di cehnemê re derbas dike, dişewitîne, ruh û îrade pêve nahêle. Lewma ew cenet di bin lingê dayikê de be an jî ne tê de be wateyeke xwe ya pir cidî tune ye. Cardin di ayetekê de dibêjin jin du carî berpirsyare, lewma ewê zêdetir biçin cehenemê. Sedem ewe ku ya yekemîn mecbûre weke jin berpirsyartiya xwe weke kesyet bi başî pêk bîne, ya din jî di ber li beramber zilame ku pêwîste bi başî xizmeta wî bike ye. Ger neke ewê biçe cehenemê. Cardin sedemê wê çiye ku piranî jin ji zilam re îtaet dikin, Tevî ku 3’ê jinan jî tîne ser lê qebûl dike? Sedema wê ya sereke ole, ji ber ku pê bawer kiriye û qebûl kiriye, lewma dibêjin gr ez pêk neynim wê demê ezê bikevim gunehan. Ji ber vê zû bi zû nayê redkirin. Mirov dikare bibêje ku di ola Muhemed di asteke îdeolojî û fikir de ji bo azadiya jin pir zêde nêzîkatiyeke tuneye, lê cih bi cih hinek tiştên erênî hene. Nêzîkatiyên wî piranî mîna mamikane(muama, razber). Nêzîkatiyên bi nakokin, xwestiye hin tiştan bike lê piranî di milê xirab de pêşketine, di milekî de jî di hedîsan de diyar dibe ku ji koletiya jin jî nefret dike, lê ji bo azadiya jin jî tiştekî diyarker jî nekiriye. Rêber Apo jî vê dinirxîne. Dibêje, “ diyare ji koletiya jin nefret dike, lê ji bo çareseriyê jî tiştek pêş nexistiye”. Lê xala girîng ewe ku di îslamiyetê de rola jin heye. Bi taybet pêwîste Hz.Xedîce bi awayekî seranser û ji rêzê neyê destgirtin. Hz.Xedîce di nava Rojhilata Navîn de pir demdirêj bandor daye avakirin. Dîsa çanda Hz.Fatma, Zeyneb û hwd. Heye. Niha jî di Rojhilata Navîn de tevî ku îslamiyet ewqasî jin pelçiqandiye û mîna gundorekî di ser re derbas bûye jî, lê bêle hîn jî ew jin pîroz tên dîtin. Jinên şîfager ku çanda xwe ji Hz.Fatma girtine, li tevahî Rojhilata Navîn belav bûne û heya niha jî ji bo mirovan derman bikin destên xwe di ser wan re dibin, lê dibêjin ne destê me ye destê Hz.Fatma ye. Heya wêneyê destê wê jî hatiye çêkirin û belav kirin. Cardin dema nan çêdikin besmela xwe tînin û bi pîrozkirina destê wê ve çêdikin. Ger ku jineke ewqas bi bandor neba wê ewqasî di civakê de belav nebûba. Hz.Fatma ne tenê mîna kesayetekê pêş dikeve, di şexsê wê de çanda dayiksalarî belav dibe û wê temsîl dike. Ev pîrozî ji ku derê hatiy? Tê gotin ku Hz.Fatma bi Hz.Elî re zewiciye. Hz.Elî hem pismamê Hz.Muhemede, he zavayê wî ye û hem jî yê ku bi rolê parastina îslamiyetê rol dilîze ye, hinekî jî islam bi awayekî çep û di warê civakî de girtiye dest. Dibêjin rojekê Hz.Elî xwestiye jineke din bîne, Fatma jî dema ku li ser agir helawê çêdike vê agahiyê dibihîze. Di wê navberê de ji ber acizbûna xwe û hêrsa li hember Elî, kevçî datîne û bi destê xwe helawê tev dide. Lê ruxmî ku germe û Ii ser agire jî, lê destê wê naşewite. Ji ber vê ev meseleya şîfayê ji vir tê. Ev jî tê wateya ku Fatma jineke xwedî taybetmendiyên xwedawendane, an jî şîfagere. Lewma piştî vê bûyerê Elî ji biryara xwe gav paş de davêje û jin nayine. Dema ku Hz.Muhemed vê biryara Elî dibihîze, di hedîsekî xwe de dibêje, “ yê ku ji Fatma hez dike, ji min jî hez dike; yê ku dilê Fatma bişkîne, bihêle û aciz bike, di esas de dilê min dişkîne”. Di vir de mesaj dide û diyar dike ku çiqasî nirx dide Fatma. Elî jî ji ber ku bi pêxember û wê çandê ve girêdayî ye, mesaja xwe digire. Heta bi vî awayî îfade dikin û dibêjin esil Hz.Muhemed xwestiye Fatma di pir waran de weke siyaset, civak bi rêve birin amade bike û weke jinekê rol bilîze. Roja îro di baweriya elewiyan de ji Fatma pir tê bawer kirin, lê di gelek civakên din de jî belav bûye. ji ber Fatma çandeke, çanda dayikên şîfagere û bi rastî jî di warê bawerî de bi hêzin. Neslê Fatma pir berdewam dike û belav dibe, heya Afrîqaya bakur diçin û dewleteke bi navê wê ya Fatimî ava dikin. Di pir cihan de li ser navê dayika Fatma cemaet hatine avakirin. Hz.Zeyneb heye mezara wê li Şamê ye. Zeyneb keça Hz.Elî û Hz.Fatma ye, xwişka Hesen û Huseyne. Di bûyera Kerbela de dema ku Muawiye tê ser wan hemûyan qîr dike, dikuje û bê av dihêle, ku dixwazin neslê Hz.Muhemed û sulale Elî ji holê rakin, di wir de tenê Zeyneb xelas dibe. Hinek dibêjin ji ber ku hamîleye wê nakujin, hinek jî dibêjin di bin cenazeyan de maye lewma xelas bûye. Dema xelas dibe diçe milê Şamê. Lê çima ewqasî di nava civakê de bi bandore û pîroz tê dîtin? Sedemek wê ewe ku weke jinekê di bûyer û komkujiya kerbela de, li ber xwe daye û xelas bûye. Sedemê din jî ewe ku ji neslê Muhemed û ehlil beyet tê ye. Lê sedema sereke ne eve, ji ber yên ku Hesen û Huseyn jî kuştin ma nedizanîn ku ji sulaleya Hz.Muhemed tên, lê ji ber ku îslam êdî bibû îqtîdar ew kuştin. Lê esas pîroz bûna Zeyneb ewe ku çanda xwedawend dayikê, çanda elûza, elat û elmenat berdewam dike ye. Ev hêz pê re heye û jina ku serê xwe ji desthilatdariyê re netewandiye, lewma ewqasî di civakê de bi bandore. Dibêjin niha jî dema ku salvegera Kerbela tê, gelek xelk diçin ser tirba Zeyneb îbadet dikin, digirîn, ax ji ser tirba wê digirin û weke tebaruk digirin dest. Jinên ku zarokên wan çênabin diçin ser wê tirbê û yên nexweş diçin ser. Lewma weke ku me di kesayeta Hz.Fatma de jî pênase kir, di kesayeta Zeyneb de jî wiseye. Tevî ku bi salan mirine jî, lê insan hîn jî diçin ser tirbên wan û dibêjin ku me şîfa dikin, hinek ji axa wan digire ji bo mirovekî nexweş dişînin bajarên cuda da ku baş bibe. Lewma ev baweriye, bawerî jî tiştek wisa ye ku dema carekê ket dilê insan êdî bi hêsanî dernakeve. Ev jî tê wateya ku di îslamiyetê de erê pêwîste em destgirtinên Hz.Muhemed û nirxandinên wî yên neyinî bibînin, lê her tişt ne ewe. Ji ber esas di îslamiyetê de jin bi bandore û çanda ku di îsalmiyetê de dayî meşandin heye. Lewma pêwîste zanista jineolojî jî lêkolînên xwe bi vî rengî bike û ji xwe wisa jî dike. bi temaşkirineke oryantalîst ku yekser weke ku rolê jin di îslamiyetê de tune ye digirin dest pêwîste em nêz nebin û dest ji lêkolînan bernedin. Ger weke wan bibe wê şaş be. Ji ber insanên Ewropa civaka Rojhilata Navîn biçûk dibîne, lê pêwîste em weke wan îslamiyetê negirin dest. Rabiye Eledewiye heye. Jineke tesewifciye. Ol û felsefe bi hev re yek kiriye. Ew jî jineke bi bandore û di nava civakê de bandora wê pir zêde ye. Sembola wê jî ew ku, di destekî wê de meşeleyeke pêketî heye, di destê din de jî satilek av heye. Tê gotin ku her dem bi wî şêwazî digere. Lewma jê pirs dikin ku çima di destekî te de herdem agir di destekî de jî av heye? Ew jî dibêje ezê bi vî agirî cenetê bişewitînim û bi vê avê jî agirê cehenemê sar bikim. Ji ber ku bi gelemperî îslamiyet cehenemê weke cihê kesên ku xerabî kirine û bawerî bi xweda neanîne û weke cihekî hemû agire kesên xerab têde dişewitin pênase dike. Cenetê jî weke cihê ku her tiştê xweş lê heye û tê de jin ji bo zilaman tên pêşkêşkirin û cihê kesên ku başî dikine pênase dike. Rabiye jî pir rast digire dest û bi wî agir û avê edaletê pêk tîne. Cardin dibêjin rojekê dizek dikeve mala wê, mala wê jî pir sade ye û tiştekî wê tune ye, insaneke li ser baweriya xwe jiyan dike. Dema diz dikeve malê Rabiye li ser sicadê nimêj dike lê ferq dike ku diz ket mala wê. Lewma bi dengekî bilind dibêje “Ey xweda diz hatiye ber mala min,lê di mala min de tiştek tune ye ku ez bidim wî. Ji ber wê ez wî hewaleyî te dikim û dişînim gel te, ez bawer dikim ku tu pir comerdî û tuyê tiştekî bidî wî”. Diz jî di wê navberê de dengê Rabiye dibihîze, lewma yekser diçe gel wê û lêborîna xwe dixwaze. Lê Rabiye guh nadê û dîsa berê xwe dide xweda û dibêje “Ey xweda ez ewqas sale nimêj, dua dikim û gazî te dikim, lê te rojekê bersiva min neda. Min dizek şand ber deriyê te, te hema yekser bersiva wî da” diz jî di şoqê de dimîne û diçe. Di vir de jî mirov dibîne ku lêpirsîna wê ya ol û xweda çiqasî kûre û ewqasî jî ol bi zanist digire dest. Nivîskar Hesan Besrî heye, tê gotin ku dema diçe bi Rabiye re dikeve guftugoyên felsefîk, bi awayekî ku laşê wî tev de xwêdan bigire derdikeve. Piştî wê dibêje cara yekeme min jineke wisa dît ku li gel wê min hîs nekir ku ew jineke ez jî zilamek im. Ev jî dide diyarkirin ku di rastiyê de, jineke xwedî pîvan û ayidê xwe ye. Her tiştê ku ber bi jinikbûnê ve dibe ji holê rakiriye, xwe fedayî felsefe û baweriya xwe kiriya û jiyana xwe jê re terxandiye. Lewma Hesan Besrî 3’ê caran bi xwêdan ji gel wê diçe, ew hem di warê fikirî de nikare pê û di warên din de jî nikare. Ji bilî van jî gelek jinên din jî hene û kesayetên bi vî rengî bi hêz derketin. Ger çandeke pir xurt neba, ne mumkin bû ku jinên wisa jî derbiketana. Ya girîng jî ji bo me eve. Lewma bi giştî ji bo Hz.Muhemed weke ku Rêber Apo destnîşan kiriye mirov bigire dest baştire. Erê ji bo azadiya jin pir zêde tiştek nekiriye, lê ji koletiya jin jî nefret kiriye û ji bindestiya wê acize. Rêber Apo ji bo lêkolînkirina îslamiyetê ji jineolojî re pêşinyar kir û got “Di Rojhilata Navîn de pêwîste çanda jin di warê îslamiyetê de derkeve holê”. Lewma jineolojî hîn zêdetir dikere lêkolîn bike û rola jin derxîne zanebûnê. Dema ku hereketa îslam avabû, Rêber Apo got Quran’ê lêkolîn bikin, ji bo cemaeta ku baweriya xwe bi îslamiyetê tîne got du ayetên ku di dema Medîne de hatine pêşxistin derxin pêş. Ayeta yekemîn “tu netewek di ser neteweke din re tune ye, pêwîste di navbera netewan de wekhevî hebe”. Ev yek jî bi fikirê me yê federal ve nêzîke û hevbeşe. Ya duyemîn jî hevpeymana Medîne ye. Ev hevpeyman û bernameya civakbûna wê demê ye”. Lê pir girînge, ji ber di wê derê de gelek nirxên exlaqî û polîtîk ji bo civak û gelan heye. Lewma mirov dikare di wî milî de di modernîteya demoqratîk de îslamiyetê derxe pêş. Dîsa ayetek heye dibêje “heqê mezlûman nexwin” mezlûm kesên mexdûrin, her wiha “dema cîranê te birçî be tu têrbî, tu ne misilman û ne ji meyî”. Lewma di warê civakî û exlaq de mirov dikare vana derxe pêş. Bi taybet di mezhebên mîna yarasan û elewî çandeke jin di nava wan de tê berdewam kirin heye. Aliyê ku wê jineolojî di îslamiyetê de red bike îslama siyasî û desthilatî ye. Lê milê wê yê exlaqî, civakî û çanda îslamê ku bi dewletê re nebûye yek, lêkolîn bike. Pêwîste herdem bi îslama sunî ya desthilat re têkoşîn were kirin û red kirin. Niha li Rojhilata navîn, erebîstan û misir zewaca sîxe heye. Ev jî pir xerabe. Ji ber çawa dibe ku civakeke îslamî were vê astê. Lê bi rastî roja îro îslama dewletê li ser jin roleke pir xerab dilîze. Ev yek resmîkirina fuhuşê ye. Bi destê ol, dewlet û zilam ve fuhuş bi awayekî resmî tê kirin. Zewaca sîxe, zewaca ji bo çend saat, an rojek an heftiyek û yan jî çed mehane. Zilamek ji bo karekî biçe welatekî an jî bajarekî, li wê derê bixwazibe bi kîjan jinê re têkilî deyne perê wê dide, bi awayekî resmî belge çêdike û ji bo dema ku dixwaze dike jine xwe. Ev yek jin perçe kiriye û kiriye amûrekî seksê. Dîsa mirovên ku diçin hecê ji bo îbadeteke mezin bikin jî gelek zilam dema li wirin zewaca sîxe pêk tînin. Ji ber ku belgeya wê heye tu kes nikare bibêje ev fuhuşe. Lê ger ne wisa be di rastiyê de navê wê zîna ye. Lê ji bo wisa nebe jê re rûpoş (perde)çêkirine. Lewma ne mumkine ku jin vê yekê qebûl bikin. Lewra jineolojî alternatîfan pêşdixe, têkoşîn dike. Îdeolojîk red kirin heye, lê pê re têkoşîn kirin lazime. Ji ber roja îro îslama siyasî pir zêde jin fetisandine. Îslama ku bi desthilatdariyê re bûye yek û ji cewhera xwe şemitiye ji mûsewîtiyê xirabtir kir. Ji Waneyên Jînelojî ya Arjîn Dersîm a Akademiya Şehîd Berîtan De Hatiye Berhev Kirin Wê Bidome….
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 175
