Wateya Rastîn a Azadiyê
Azadî têgehek e ku ji hêla mirovên ji hema hema her civak û îdeolojiyê ve li hev hatiye kirin û parastin. Armanca piraniya pevçûn û şeran di dîroka mirovahiyê de bidestxistina azadiyê ye.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 245
Ji destpêka şaristaniyê ve, li ser bingeha civakên çînî, ku em jê re dibêjin sîstema zordar, ji hêla çînên kolonyalîst ên serdest ve li dijî bindestan, li dijî pêşeng û rêberên hêzên berxwedanê yên gelên bindest komployên bêhejmar hatine pêşxistin.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 504
Di şexsê Seleheddîn Eyubî de parazvaniya Îslam Kurdan di heremê de dikin dibin hêz. Piştî ku êrîşên xaçperestan dişkên çêbûna dewleta Eyubî re êdî pêajoya desthilata xwe xurtkirin û dewletên xwe avakirina Kurdan destpê dike.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 429
Niha Rus xwe kirin hamiyê Ermeniyan, Îngilîs xwe kirin yê Asuriyan, Tirkan jî li ser Kurdan siyaset meşandin, piştî şerê cîhanê ê yekem hemû anîn li beramberî hev.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 406
Emparyalîstê yêkem Sargon, qralê Akadiyan e. Ew diçe hemû bajarên Mezopotamya jêrîn dixwe dest xwe.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 535
Pirskirêkên me yên esasî, pirskirêkên me yên kesayetîne, ne dijmên me ye. Niha em li pey kesayetên azadin. Di vê derbarê de gelek analîz û dahurandinên Rêber Apo çêbûn.
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 516
Di serdema ‘civaka xwezayî’ ya berî niha bi hezaran salan, jin ji ber taybetmendiyên xwe yên beden, kesayet, hîsiyat, enerjiya xwe ya herikbar, peywendiya xwe ya exlaqî-polîtîk li hember civak, jiyan û xweza, ji ber têkilî û girêdanbûna bedena jin bi gerdûn û xwezayê re, zanînên wê yên derbarê sirrên gerdûn û jiyanê, taybetmendiya wê ya zarokanînê û ji ber gelek sedemên din di civakê de pîroz hat dîtin. Her wiha wê demê gelek şoreşên mîna şoreşa teknolojî, çandinî, gund, kedîkirina sewalan, dewlemendkirin û pêşxistina ziman, aborî, polîtîka, çand, hûner û mûzîk, şoreşa zanistên mîna bîrkarî, kîmya, stêrknasî, kosmolojî û hwd. ji aliyê jinê ve tên pêşxistin. Lewma Rêber Apo wê demê weke ‘Dema Şoreşa Jin’ û jiyana ku di derdora jinê hat afirandin pênase dike. Lewma civak nasnameya ‘Xwedawendî’ li jinê kir û jin erk û berpirsyariya rêveberiya civakê pêk anî. Bi pêşengtiya jin civaka ahlaqî-polîtîk bi rêgezên demokrasî, wekhevî, aşîtî û azadî ava bû. Bi felsefa ‘Yek ji bo hemiyan û hemî ji bo yekî’, civakbûn û nirxên civakbûnê çand û wateya pîroz a jiyanê ya wê civakê bûn. Dîroka koletiya jin bi tundiya li ser jinê destpê dike. Li gor lêkolînên Rêber Apo dîroka tundiya li ser jin diçe heta di dema civaka xwezayî û hîna di wê serdemê destpê dike. Bi destpêka serdema Sumeran (zilamsalarî) ya B.Z 5.000 sal êrîşên li ser çanda xwedawendî zêdetir û dijwartir dibin. Di kêleka xwedawendên jin yên; evînê, bereketê, jiyan û mirinê, çerxa jiyanê-çerxa felekê, ronahiyê, xwediyê zanistê, parastinê, ax, av, ba û hwd… Ango hemû tiştên ku jiyanê ava dikin û temsîla başiyê ne. Hêzên mêr yên bi taybetmendiyên; şer, ceza kirinê, destdirêjiyê, xwedî hêzên bahoz, lehî, birûsk û hwd. derdikevin pêş. Ango hêzên mêr yên xwedî hemû taybetmendiyên ku zirarê didin jiyanê, civakê û xwezayê. Wê demê 104 zanistên aîdê STAR’Ê jê tên dizîn û dikevin destê zilamê desthilatdar. Zanista ku ji aliyê Xwedawendan ve hat pêşxistin û li ser esasê pêşxistina jiyana civakê yanî ‘ji bo civakê’ û ji bo başiyê hat bikaranîn, piştî ku kete destê mêrê desthilatdar ‘li dijî jiyanê, xweza û li dijî civakê’ bi awayekî xirab hat bikaranîn û ev rewş heta roja me îro jî hîna dewam dike. Zanista heyî ya di bin bandora zîhniyeta desthilatdar a mêr heta roja me îro di her alî de zirarê dide jin, jiyanê, civakê û xweza yê. Cîhan aniye rewşekî ku ber bi tunebûnê ve diç. Lewra Rêber Apo vê dîrokê weke ‘Çanda destdirêjiyê’ bi nav dike. Di encama bandora desthilatdarî de têkiliya wekhev û azad a di navbera jin û mêr xira bû. Heman demê de têkiliya di navbera mirov bi xwe re, têkiliya mirov û xweza, mirov û civakê jî xira bû. Li hember vê pergala desthilatdar yê mêrê serdest û ji bo pêşî li qirkirina jin, civak û xwezayê girtinê, Rêber Apo paradîgma ya civaka demokratîk û ekolojîk (xwezaparêz) ya xwe dispêre azadiya jin pêş xist. Xeta Rêber Apo ya Modernîteya Demokratîk ku bi felsefa ‘Jin Jiyan Azadî’ mîsoger dibe çareseriya qeyran û kaosa serdemê ye û dawî li nîzama desthilatdarî tîne. Armanca felsefa Rêber Apo azadiya jin û vejîna şoreşa jin di sedsala 21.mîn e. Yanî bi pêşengtiya jina azad mîsogerkirina azadiya civakê û jiyana azad e ku di derdora jin ava dibe. Ji bo vê Rêber Apo Jineolojî weke zanista vê xetê diyar kir û bi keda dehan salane pêş xist. Di nîzama xeta Modernîteya Demokratîk de Jin û Civak tên esas girtin û li gorî pêdiviyên jin û civak, parastin û ewlehiya xweza tevgerandin çêdibe û biryar tên girtin. Berhem, bermahî û şopên şoreşa serdema civaka xwezayî ya jinê ku di xebatên kolandina bin erd de,hatine derxistin, şop û bermahiyên wan di civakên çanda kevnar, destan û çîrokên aîdê wê çandê ku heta roja me îro hatine parastin, qewl û dengbêjiyên ku xwe dispêrin wê, lêkolîna zimanê civakên çanda kevnar û gelek tiştên din ji Jineolojî re dibin rêbazên lêkolîna heqîqeta jin û dîroka jin. Ji ber ku dîroka jin li ser axa Rojhilata Navîn destpêkir, gelek berhemên wê dîrokê li seranserî vî welatî û derveyî welat hatine dîtin ku ji Jineolojî re dibin çavkanî. Dîsa, her çiqasî zîhniyeta desthilatdar bandor li ser civak, çand û bawerî kiribe jî, civakên xwedî dîroka vê çanda kevnar gelek heqîqet û berhemên wê çandê parastine û ew jî ji Jineolojî re dibin rênîşandan. Bi derketina Tevgera Azadiya Kurd û bi pêşengtiya Tevgera Azadiya Jin, ew axa Rojhilata Navîn ya bi berhem cardin bû tov û ji nû ve şîn bû. Rêber Apo bi taybet zanista civakî ‘civaknasî’ rexne dike û dibêje, ‘Ger zanista civakî ji bo civakê be, çima lêkolînên li ser jinê nîne? Lêkolîn û jiyana heyî ne weke hev e. Çareseriyên ku pêş dixînin çareser nakin, berovajî pirsgirêkên heyî kûrtir dikin. Di dîrokê de destpêkê Cihû dest bi xebatên lêkolîna kolandina erd dikin. Heta wê demê bi israr bûn ku cîhan bi wan destpê dike. Dema lêkolîn kirin peykerên Xwedawend ‘ÎŞTAR- STAR’ dibînin û ji ber ku STAR tazî ye wê weke ‘jineke wehşî’ bi nav dikin. Lê di cewherê xwe de peykera STAR bereketê temsîl dike. Bi vî şeklî wate û rastiya gelek berhem û şopên dîroka kevnar berovajî kirin û ji bo ku heqîqet û dîroka jin di tarîtiyê de bimîne û neyê zanîn şîrove û pênasekirinên li gor hişmendiya mêr pêş xistin. Ango zanista roja me îro a heyî bi çav û bi nêrîna mêr tê rêvebirin û di bin bandora desthilatdariyê de ye. Dîsa di dîrokê de feylezof Nietzsche yek ji wan kesan bû ku, vê zanistê rexne kir û got, ‘Tiştên ku ji me re tên gotin hemû derewin’, got; ‘Yê ku dixwaze xwe bigihîne heqîqetê divê ‘kok’ lêkolîn bike.’ RêberApo ji bo vê gotina Nietzsche dibêje, ‘Lêkolîna ku xwe naspêre rastiya jinê nikare bigihêje heqîqetê. Têkoşîna ku xwe naspêre azadiya jinê nagihêje serkeftinê.’ Nietzsche dibêje divê em kok lêkolîn bikin û xwe wisa bigihînin rastiyê, ew gotina wî, di rêbazê Rêber Apo de dizivire; ‘Di kok de rewşa jinê lêkolîn bike. Rewşa jinê destpêkê çawa bû û piştre çawa bû lêkolîn û fêhm bike. Wê demê mirov dikare xwe bigihîne heqîqetê.’ Ango di rêbazê Rêber Apo de, kok lêkolîn kirin rast e, lê koka dîroka jinê lêkolîn kirin esas e. Ji hebûna ku herî zêde nehaqî û derew li ser wê hatiye kirin, wê lêkolîn kirin û bi wî rengî derketina rêwitiya heqîqetê li pêş e. Lewma Jineolojî weke peyv wateyeke xwe ya pir felsefîk jî heye. Çavkanî: Jîneolojî
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 387
Wekî tê zanîn ku dîroka nivîskî ji aliyê serweran ve hatiye nivîsandin. Îcada nivîsê xwe dispêre dîroka 3100 salî û li perestgehên URUK’ê hatiye dîtin. Di mîtolojiya Yewnanan de ji bo nivîsê, kurê xweda Zeus ê bi navê Toth ji Zeus re gotiye “Êdî mirov nema tiştekî ji bîr dikin”, Zeus jî bersiv daye û gotiye “Berovajî wê kurê min, êdî mirov wê her tiştî ji bîr bikin”. Lewra nivîs, dibe malê elîtekê û heta ku çînên cûda dikarin xwe bi nivîse îfade bikin, sedsal derbas dibin. Jinan heta serdema nêz jî ji mecbûrî hemû berhemên nivîskî bi navê zilaman derdixist. Tevî ku nivîs beşekî giring a ji îfadeya dîrokê ye, ew heman demî de amûrek herî bi bandor ya ku asta zilm û dijwariya desthilatdariyê dide nîşandane jî. Ji hemû alanên ku jiyanê pêktînin derve hiştina jinê; siyaset, civak, ol, hûner û her wiha ma em dikarin wekî şens binirxînin? Helbet na! Nexwe wekî ku Rêber APO pênase kirî, jina ku “Mêtîngeha yekemîn e û dîroka wê a koletiyê jî nehatiye nivîsandin”, mîna ketina nav tarîtiyeke nayê çirandin de lêgerîna li cewherê jinê tê maneya peyda kirina sirrên mirovatî û gerdûnê. Rast e, heykel û peykerên wê hene. Li hin cihan jî pênase jê re danîne. Ji pêxemberan, fîlozofan heta zanistvanên serdemê behsa wê hatiye kirin. Lê hemû jî bi zihniyeta baviksalar rabûne. Di vir de a ku bala mirov dikşîne û dibe cihê pirsê ewe ku; çima pêwîstî hatiye dîtin ku ji destpêke ewqas veşartin, berovajî kirin, heqaret û pêlîstina bi rastiya jin bê kirin? Hinek belkî bêjin mirovatî her dem di lêgerînan de ye û ev xwezayî ye. Lê ji bo gihîştina tespîtekî zanistî hewceye mirov hûrtir li mijarê binêre. Jin di destpêka têşegirtina civakbûna mirov de cihê xwe ê taybet hebûye û ev bi rêya daneyên arkeolojîk hatiye pişterast kirin. Li derdora jin, jiyanekî bêhempa hatiye afirandin û ew jiyan bûye çavkaniya pêşketina çand, huner, ziman û amûrên ku bingeha şaristaniya îro danîye. Di tevahî dîrokê de tê dîtin ku dema mirov di aramiyê de dijîn, pêşde diçin. Rêveberiya ehlaqî, demokratîk û bi ewle, dibe sedema ruhê afrîner. Eger em bala xwe bidinê, mirov ji ber ku mirov in, ber bi azadî, edalet, empatî û watedayînê ve diçin. Xwe nêzî jin dikin û Rêbertiya wê jî, ji ber vê mihrivaniyê pêşdikeve. Jin bi balansa(denge) civak û xwezayê re dighîje xwedawendîtiyê û bi hemû hebûna xwe ve civakê hembêz dike, diparêze û mezin dike. Wekî qirkirina sîstematîk a desthilatdariyê ji bo ku ev cewherê jin a ku malovanî ji şaristaniyê re kiriye, were berovajî kirin, her tişt hatiye kirin. Tifî rûyê wê hatiye kirin, hatiye şewitandin, di malbatê de hatiye heps kirin, gotine “cin e”, ji ber têkiliya xwe a bi nebat û heywanan re hatiye reş kirin û ên ku wekî dîrok ji me re hiştin ev in. Ji xwedawendî daketina çanda cariyetî, xizmetkarî, bi pêşketina îndustrîalîzmê re kirin ‘dayika baş ku hemwelatiyê baş tîne dinyayê’. Di lutkeya kapîtalîzmê de jin anîn astekî nayê nasîn û bi pênaseya Rêber APO ve; ew kirin “qralîçeya metayan” ku ev bê guman tolrakirina ji serdema beriya wê, ji Olympe de Gouges’an ji Roza’yan û hwd bû. Pêwîst nake ku em ewqas dûr jî biçin ji bo ku em vana bibînin. Di sînemaya roja îro de, jin timî mijara guman û tirsnakîyê ye, zarok dema ji dayik dibin nebaşiyê dihewînin. Ev tev esasên îdeolojîk ên sîstemê ne ku mejiyê me dagir dikin. Mirov kole nayên cîhanê, tên kole kirin. Ji ber vê, serî tewandina mirovekî bi proseyekî gengaz e û êşa vê a sedsalan ji aliyê jin ve hatiye kişandin. Koletiya jin ji destpêkê de fîzîkî nebû, îdeolojîk û zihnî bû. Taybetmendiya herî berçav û xweserî a jinê, bihêzbûna wê a hestan, li hember wê hatiye şuxulandin û piştre jî ev yek di teslîmgirtina civakê de mîna çekekî hatiye bikaranîn. Hebûna jin, mîna pêhesînekî dîrokî hîna şopên xwe ên kûr dide der. Di raperînan de, di hîsan de, di awiran de, di kaosa ku dijî de dijberiyek hebû û her heye. Li dijî çi disekine, pir caran bêyî ku di ferqê de be, li dijî êrîşa li ser xweza, şîddet, zilm, zorî û desthilatdarî disekine. Di cewherê jin de hest tê maneya hezkirin, parve kirin, hîs kirin, xwedî kirin û alîkarî dayîn. Wê zêdegavî be ku em têkiliya jin bi jiyan û azadiyê re wekî ontolojîk binirxînin? Bersiva vê bi dîrok û kêliyê ve girêdayî ye. Rêber APO pir zû bi van xisletên cewhera jinê hesiya û ji bo derxistina vî cewherî û zindîkirina xwezaya jinê bi salan têkoşîn meşand û rêhevaltî kir. Jina ku di tarîtiya dîrokê de dihat fetisandin û dixwestin li ser wê binixumînin, careke din rihê wê ji nuve hate vejandin. Ya ku tê qetilkirin, ya ku tê tunekirin bedene. Rih, hest, mejî tu caran nayên tunekirin. Ger em îro behsa dirokek ewqas bi xweşî û şanaziyan dikin, tekoşîna carekedin vegera li cewher dikin ev bi sere xwe nîşaneya zindîbuna rihî ye. Jiber wê yekê ger tişta ku nemire û poçnebe, helbet di taliya talîde carekedin şax vedide bi zindibuyîna xwe. Di rastiya jin de jî ya ku tê jiyan kirin mirov nikare jê qut bigre dest. Hebun, rih û mejiyê ku hatibu cemidandin, di despêka gavên Rêber APO de sebeba şoreşa zihniyet û mirovî bû. Lewma jî iro dema em lê dinêrin tişta ku morvahî bi taybetî jin, her ku diçe mina tenê şaxek yê jiyanê xwe lê digrin û li derdorê kom dibin; ramanên azadin. Ramanên Rêber APO îro bûye mifteya xelasbûna ji koletî, zordarî û serweriyê. Di heman demêde nexşe rêya xwedî derketina li cewherê xwe, vegera hebûna xwe. Lewma iro jin li her aliyekî cîhanê di nav lêgerîn û xebatan de ne, îdeolojiya rizgariya jin bi slogana JIN JIYAN AZADÎ, li dijî sîstema kapîtalîst, serkêşiya wê dike. Îradebûn, rêxistinbûn û xwebûna jinan wê dawiya sîstema baviksalar û desthilatdar bîne. Bi vêya re jin wekî jin, zarok wekî zarok, ciwan wekî ciwan, netew wekî netew, wê wekî xwe bijîn; ne bi zora hineke din. û wê dawî li xewa trajedîk a ku hezar salin mirovatî dijî, were anîn. Ji Pênûsa Jin
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 383
Di ronahiya azadî, wekhevî û demokratîkbûnê de, di hêla etîk û estetîka jiyanê de, wê di hemû mijarên etîk û estetîk de, weke hêza hem raman û hem sepanê, vebûn û pêşketinên mezin bidest bixe. Girêdana jînê bi jiyanê re, li gorî ya zilam, pir berfirehtir e. Gihaştîtiya rehenda zekaya wê ya hestî, bi vê yekê re pêwendîdar e. Lewra, estetîk, ku tê wateya xweşik-kirina jiyanê, di hêla jinê de, mijareke hebûnewerî ye. Her wisa, berpirsyariya jinê di hêla etîk (teoriya exlaqî; estetîk=teoriya xweşikî) de jî, bêhtir berfireh e. Li gorî pêdiviya xwezaya jinê ye ku di hêla civaka exlaqî û polîtîk de zêdetir rasteqînî û berpirsyar tevbigere di warên nirxandin, destnîşankirin û biryarkirina aliyên baş û xirab ên perwerdeya mirovan; girîngiya jiyan û aştî; xirabî û saw/erjenga şer; her wisa pîvanên mafdarî û dadwerî. Elbet, ez qala jina dûvelang (qûqla) û ya siya zilam nakin. A mijara gotinê, jina azad û wekhev e û ku demokratîkbûne hezm kiribe. Di eniya jinan de potansiyela wekhevî û azadiyê ku bûye kombûneke mezin bi nirxên nû ETÎK û ESTETÎKê ku hewl bidin tevli pêşketinên civakî ya demokratîk bibin dê xwedî îfadeyeke pir mezin be. Di vê hêlê de xitimînek heye. Çareserkirina wan û pratik-kirina wan xwedî girîngiyeke mezin e. Hem ji bo civaka netewî hem jî ji bo pêşengtiya herêmî ev hewcê ye. Bi jinê re jiyana demokratîk ku li ser bingehê wekhevî û azadiyê, jiyaneke bivê nevê ye. Lê ji bo vê exlaqê koletiyê ku pir bi kûr ve çûye û jirêderxistina kapîtalîzma modern divê bi exlaqê azadiyê (ETÎK) û bi jiyana xweşik (ESTETÎK) bê bihûrandin. Bi jinê re (lewma bi mêr re) rast (zanist-jineolojî), bisernexistina jiyana baş (etîk- bi helwest û serwextbûna exlaqê nû) û xweşik (pîvanên estetîkê yên nû, jiyana azad) bi sernexistina arasteyîbûna civaka sosyalîst re yek e. Jiyan û îdeaya sosyalîzma civaka demokratîk ku bi şoreşa demokratîk a jinê re nehatibe temamkirin xwe xapandinek e. Jin nebe jiyan nabe. Azadî nebe etîk û estetîk nabe. Tevahiya jiyanê weke civakî û estetîk hûn ê destnîşan bikin. Jiyana aborî, jiyana civakî, jiyana estetîk hûn ê înşa bikin. Û bi vî awayî me zilamên hov sererast bikin. Hûn ê ji xwe bawer bin. Sebra we heye, keda we heye, kêşînertiya we heye. Xebatên xwe li ser bingehê lêgerîna jina azad esas bigirin. Bi hêvî bin, kedê bidin. Bi bawerî bikin. Xebata li ser bingehê jinê girîng e. Li Rojhilata Navîn hûn ji jinan re pêşengtiyê dikin, encax bi vî rengî hûn dikarin bibin rêber. Hurmeta ji jinê Rizgariya Xwe, Nêzikatiya Xwe Ya Huner Û Xwejînê Li Akademiyan Pêşde Bibin Akademî dikarin desteka rewşenbîrî û zanistî ya pêwîst bidin ji bo pediviyên ji nû ve avabûna yekîneyên civaka exlaqî û polîtîk. Di şûna ku saziyên yekdestiya fermî û taybet ji xwe re mînak bigirin, a guncawtir ew e ku xwe weke pêngavên resen/orîjînal ava bikin. Bi zarî/teqlîdkirina saziyên modernîteyê, dibe ku bidawîbûna wan a neserkeftî bi xwe re bîne. Dikare ji bo destpêkê were pêşdîtin ku xweser û demokratîk bin; ew bi xwe bername û kadroyên xwe çêbikin; xwendekarî û mamostetiya dilxwaz esas bigirin; karibe tim xwendekar têkevin şûngeha mamosteyan û mamoste jî têkevin şûngeha xwendekaran; her wisa her kesên ku îdea û armanca wan hebin, ji şivanên serê çiyan heya profesoran, karibin tevlî bibin. Dibe ku guncaw be ku akademiyên di giraniya jinan de, di gel bi heman naverokê, lê her wisa ji bo aliyên xwe yên xweser bikin zanistî, çêbibin. Rizgariya xwe, nêzikatiyên xwe yên huner û xwejînê bi akademiyan ve pêşde bibin. Hema bêje perwerdeyên xwe pêwîst e ku hûn bi xwe bikin. Perwerdeyên xwe yên bîrdozî li dibistanên ku ava dikin li akademiyê bikin. Yek ji wesfên ku lê tê gerîn ji bo tenê teorîk nemînin, ew e ku bi rengekî piralî tevlî pratîkê bibin. Akademî di 38 hêla cî û dem de bi rêya li ber çavgirtina pêdiviyên pratîk, têne damezrandin û xebitandin. Saziyên xwerû (sade) û dilxwaz in, çawa ku mirov di dîrokê de pirî caran rastî wan tê (Agirgehên Zerdeşt li serê çiyan; bexçeyên Eflatûn û Arîsto; peyarêyên papûran ên Sokrates û Stoagiran; her wisa manastir û tekyayên çaxa navîn û wekî vana). Mirov dikare cî û deveran ji serê çiyan heya quncikên taxan bibijêre. Bêguman divê neyê gerîn li avahiyên ku delîlên desthilatiyan in. Demajoya perwerdeyan, mîna ya manastir û medreseyên sivil, dikare li gorî rewşa beşdarvanan û pirbûna herikîna xwendekaran were destnîşankirin. Mercên sext en demê, weke saziyên fermî, ne pêwîst in. Lê nikare were hizirîn ku bi tevahî bêpar bin ji şêwe û rêsayan. Bi dehan bi hezaran pirsgirêkên jinan hene. Vê encax bi akademiyê çareser bibin. Qehwexaneyekê, avahiyekê, qadekê bigirin li wê derê divê bi rojan nîqaş bên kirin û çareserî bên hilberandin. Li wan deran divê bibêjin “Kuştinên namûsê hene, em lêdanê dixwin, dijûnan ji me re dikin, divê em ji van re çareseriyê bibînin”. Dîsa di vê akademiyê de ji sporê heta siyasetê, ji huqûqê heta felsefeyê, heta xebatên atolyeyê, xebatên çand hunerê di nav de dikare her cure xebatan bike. Dîsa xebata vê akademiyê tevahiya derdoran bihewîne. Mînak xwendekarekî zanîngehê jî, xanimeke malê jî di van xebatan de cihê xwe bigire. Serdemekê Enstîtuyên Gundan hebû. Hewl dida xebatên dişibe vê bike. Lê Akademiya ku ez pêşniyar dikim, Enstîtuyan jî dibihurîne. Nav ewqas ne girîng e. Dikare bêje Akademî jî, Enstîtu jî. Malbat li derdora jinê tê avakirin. Jin hilberîner in. Bi tiştên hildiberînin dikarin pirsgirêkên xwe yên ekonomîk çareser bikin. Mesele dikarin erdekî kirê bikin û çandiniya organîk bikin. Bi vî rengî ji bo çareseriya pirsgirêka betaliyê jî piştgiriya wan çêbibe. Xebata jinê heyecanê dide min. Jin dikarin bi xwe bawer bin. Li ser azadiyê hûrûkûr bibin tiştekî ku bisernexin nîne. Hewcedarî bi kadroyên bawermend ku bi tezên zanistî xebatên biceger bikin heye. Divê miirov hertim xebatên ber bi pêşve diçe yên zanistî bimeşîne. Her mirovek divê lêkolînerek be. Girêdana wan a hestî pirr zêde wateya xwe nîne. Pêwîst e fonksiyonel be, divê xebatên sazîbûnê bê kirin. Pêwîst e sazîbûyînê heta dawiyê bê kirin. Wisa xwe vala bihêlin, weke îyodê be nabe. Saziyên zanist, çand û ziman girîng in. Kesên ku zanîna wan nîn be bi talûke ne. Ji bo zanînê jî asteke akademîk pêwîst e. Kesê ku zanîna wî nîn be têkoşîna wî bi talûke ye. Akademî sazîbûyîna zanistî ye, ne siyasî ye. Li Rojava, Beyrûd û Şamê, li Tirkiyê, li tevahiya Rojhilata Navîn bi awayê akademî û enstîtu divê xebat bêne meşandin. Gava ku hûn diavêjin, herêma ku hûn lê dijîn şoreşa neolîtîkê di maneya modern de difikirim ku tê maneya jinûve avabûna wê. Ne tenê weke jinên Kurd, bi jinên Tirk, Fars, Ereb û Ewrûpayê re hûn dikarin vê şoreşê belavî dunyayê bikin. Ev ne dînek e, çandeke, fikreke. Bi destpêkirina ji artêşbûnê re bawer dikim ku hûn ê pêl bi pêl belav bibin. Pêwîst e ku hûn rêxistinbûyînek guncaw ku li gorî çand û qanûnên welatên cuda biafirînin. Divê Hûn Fêrkirin Û Nûnertiya Formula Bi Sêhr A Jin, Jiyan û Azadiyê Bidomînin Divê mirov jinê wek cins, nifş û çîneke ku ji mêj ve hatiye dîlkirin bigire dest û hindik be jî di warê sosyoljîk de analîz bike. Lê weke nijad, çîn an jî netew a herî zêde bindest. Divê baş bê zanîn ku tu nijad, çîn an jî netew weke jinê bi sîstematîk rastî koletiyê nehatiye. Em her tim dibêjin şert û mercên ku dûrketina ji jin û jiyanê hilweşan û hilweşîna civakê diteyisîne. Bêyî ku em vê rastiyê çareser bikin û di rêya azadiyê de seferber nekin nayê fikirîn ku hêmanên em jêre dibêjin şoreş, partiya şoreşger, pêşeng û mîlîtan karîbe rola xwe bilîze. Hewce ye bibe azadîxwaziya jinê. Teşedayîna jinê weke bêexlaqiyê dihesibînim. Jin bi tenê û bi tenê divê ya xwe be (xwebûn). Heta divê wer zanibe ku bê xwedî ye, bi tenê xwediyê wê ew bi xwe ye. Eşq, hezkirina çavkorî jî di navê de divê em bi tu awayî bi jinê ve neyên girêdan. Berovajiyê vê jî rast e. Di heman demê de divê jin jî xwe bi kesî ve girê nede û kesî neke xwediyê xwe. Şertê pêşî yê şoreşgertî û mîllîtantiyê divê bi vî awayî be. Kesên bi awayekî serketî ji vê ezmûnê bibihurin bi awayekî di kesayeta xwe de azadî pêk anîne, lewma bi vê kesayeta xwe ya azadbûyî dikarin dest bi avakirina neteweya demokratîk û civaka nû bikin. Di pêvajoya netewebûyînê de azadbûyîna jinê gelekî girîng e. Jina azadbûyî civaka azadbûyî ye. Civaka azadbûyî jî neteweya demokratîk e. Divê ‘xweda’ya jinê hebe. ‘Xweda’ xwe bi xwe welidandin e. Jina azad weke rojê hiltê. Peyvên Jin, Jiyan pir watedar in. Divê jin biqudret, azad û xwediyê biryarê be. Jin pir muthîş bi min ve girêdayî ne. Ew çend ne girêdan be. Jina sedî sed bi min ve xwe girêdide nabe. Jin hebûneke binirx e. Ji ber vê peyvên jin û jiyan binirx in. Divê hûn fêrbûn û nûnertiya formula bi sêhr a Jin, Jiyan û Azadiyê bidomînin. Dîroka koletiya jinê hê jî nehatiya nivîsandin. Dîroka azadiyê jî li bendê ye ku bê nivîsandin. Dîroka koletiya jinê elbet di çanda Rojhilata Navîn de veşartî ye. Ji ber vê derçûna wê jî dê li ser vê axê be. Lê eşkere ye ku ne bi tarzê mêr be. Jineolojî dikare bibe derçûneke bingehîn. Qesta min bi vê jinê ji bûyina objeya zayendî pir wêdetir hem weke cewher hem weke durdiya (tortu) civakê derfetên ku azadkirin û ronîkirina wê bê lêkolînkirin. Elbet heman lêkolînê ne tenê di qada zanista pozîtîf ku bi paradîgmaya mêr hatiye pêşxistin de bi heman paradîgmayê lêkolînkirina qadên olî, hunerî û felsefîk jî. Hewldana min a di vê hêlê de, min bi berdewamî kiriye. Bi berdewamî zêdebûna kombûnekê mijara axaftinê ye. Dema vê qada ku kirine tabû derdikim kêfxweşî û bextewariyê hîs dikim. Tu çîrok weke çîroka koletî û azadiya jinê hem bi xemxwarî, bi hêrs, hem bi şanazî û bi coş bandorê li min nake. Ta ku xwezaya jinê di tarîtiyê de bimîne, wê tevahiya xwezaya civakê weke neronîbûyî bimîne. Ronîbûyîna rastîn û berfireh a xwezaya civakî gengaz e ancax bi ronîbûyîna berfireh û rasteqîn a xwezaya jinê pêk bê. Zelalkirina şûngeha jinê, ji dîroka mêtingehbûna wê heya mêtingehbûna wê ya aborî, civakî, siyasî û zîhnî (mejî) wê tevkariyeke mezin bike li zelalbûyîna tevahiya bi her milî ve mijarên din ên dîrokê û civaka rojaneyî. Bêguman, zelalbûyîna statuya jinê tenê aliyekî mijarê ye. Aliyekî hîn girîngtir, bi pirsgirêka rizgarbûna wê re têkildar e. Bi gotineke din, çareseriya pirsgirêkê zêdetir girîng e. Pirî caran tê gotin ku asta gelemperî ya azadiya civakê rêjedar e bi asta azadiya jinê re. Ya girîng ew e bê ka wê çawa were dagirtin nava vê biwêja ku rast e. Azadî û wekheviya jinê, ne tenê azadî û wekheviya civakî destnîşan dike, lê ji bo vê sazgerîn (mekanîzma) ên pêwîst ên teorî, bernameyî, rêxistinî û çalakî pêwîst dike û ya hîn girîngtir, nîşan dide ku bê jinê siyaseta demokratîk nikare çêbibe, heta tew siyasetmedariya çînî jî wê kêm bimîne û her wisa wê nikaribe aştî û jîngeh jî bêne pêşxistin û parastin. Lêkolînkirina jinê, weke kombûna têkiliyên civakî, ji ber vê sedemê, ne tenê watedar e, lê ji bo derbaskirina (tehlîlkirina) girêyên kor ên civakî jî, pir girîng e. Şikandina korîtiya derbarê jinê de, wisa ye ku, heman weke ku mirov atomê parçe bike, ji ber ku nêrîna serwer a zilam bexşangî qezenc kiriye. Ji bo şikandina vê korîtiyê, pêwîst dike ku mirov hewldanên mezin ên rewşenbîrî pêş bixe û zilamtiya serwer birûxîne. Her wisa pêwîst e mirov di enî (bere) ya jinê de jî, ew jina ku hema hema ji xwe re kiriye şêwaza heyînê û di rastî de weke civakî hatiye avakirin, tehlîl bike û ewqas jî birûxîne. Hemû şikestinên xeyalan ku hatine jiyîn di nekarîna xistina jiyanê utopya, bername û rêgezan, ên di serkeftin an ne serketîbûnên tevahiya têkoşînên azadî, wekhevî demokratîk, exlaqî, polîtîk û çînî de, şopên şêweya têkilî (ya di navbera jin û mêr de) ya serwer (a bi desthilatî), ku nehatiye şikandin, di xwe de werdigirin. Têkiliyên ku tevahiya newekheviyan, koletiyan, zordarî (destpotî)yan, her wisa faşîzmê û milîtarîzmê xwedî dikin, çavkaniya xwe ya sereke, ji vê şêweya têkiliyan digirin. Eger em bixwazin li wan peyvên ku navên wan pir derbas dibin, her wekî wekhevî, azadî, demokrasî, sosyalîzm, derbasdariyên ku nebin sedema şikestina xeyalê, bar bikin; pêwîst e ew tora têkiliyên ku li derdora jinê hatine honandin, ku bi qasî civak û xwezayê kevn in, were ji hevxistin û parçekirin. Ji bilî vê, wekî din tu rê nîne ku mirov bibe azadiyê, wekheviyê (ya guncaw li gel cewaziyan), demokrasiyê, ya rasteqîn û exlaqek ku du rû nebe. Rêber Apo
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 596
RêberApo bi nirxandina xwe ya‘‘Netew-dewlet tenê di asta yek tîpkirina însan de namîne; di hemû yekparebûna civakî de zîhniyet û hestên yek tîp pêş dixe” me şervanên azadiyê di qalibên fikir û hest yên yek tîp de yên weke qalib, jiberkirin, amadebûn, hest û zîhniyeta tê xwestin de hişyar dike. Netew-dewlet; yên normal ne normal, an jî ne asayî dike. Em di kîjan dewleta netew de, di kîjan dibistan û bajarên van dewletên netew de jiyan bikin, li ser me jî ev hest û fikra netew dewletan tê pêkanîn. Di roja îro de hêrs û kîna me ya li hember dijmin, êşa ku em bi qetlîamên dijmin yên li ser gelê me didin meşandin jiyan dikin, hestên me yên welatparêziyê, heskirina me ji Rêbertiyê re, hestên dostanî an jî evîna ku em ji bo însanekî dijîn em tam nikarin polîtîk bikin. Ji ber tesîra wê cîhana hest û zîhniyeta yek tîp li ser me pir zêde ye em nikarin polîtîk bikin. Jiyanê, ev aliyên weke nebe nabeye ji me re bexişandine. Lê çima em ji van hestên xwe yên didin fetisandin nikarin rizgar bibin. Em çima nikarin wê hêza di genên me de heye bi zekaya hestiyar re naxebitînin û li ser polîtîkaya xwe bikar naynin? Di cîhana hest û zîhna me de çi hatiye kêmkirin, çi hatine dizîn, an jî çi hatine çewtkirin ku em nikarin têkiliya hest–polîtîkayê rast pêşbixin? Civaka Kurd civaka hatiye bindestkirinê ye. Bi ziman û çanda xwe di bin helandin û bişavtina wehşî de hertim hatiye hiştin û hîn jî ev êrîş berdewam in. Weke endamê civaka hatiye bindest kirin cîhana me ya hestan çawa ye? Ji civaka tê bindestkirin re kî û kîjan hestan, bi kîjan rêyan didin qezenckirin. Ev hest çiqas yê me ne, çiqas yên hebûna me ya civakî ne, çiqas bi çanda me ya cewherî re eleqedar in, di nava çanda me de çiqas binirx in? Li ser civakên bindest hestên cûda tên dextkirin. Ev li ser van civakan, li ser çanda civakî û biyanîbûna ji qedera xwe çiqas bandor dikin. Di cîhana hest û fikir ya çîn, cîns û gelên bindest de ya serwer çiye? Di van mijaran de gelek pirs hene lê em nikarin hemûyan binivîsin. Lê wek kurte pirsên ku bindest ji xwe bikin û bi van pirs-bersivan bikevin ferqa hestên xwe, bikevin ferqa xwe gelek girîng e. Rêber APO dibêje; ‘‘Di wateya teng de çand kevneşopiya civakî ya zîhnî û heqîqeta hestiyar destnîşan dike”. Piştî ku çanda me ya civakî di helandinan re derbas bû, ma gelo heqîqeta me ya hestiyar çawa bû? Em bi hêrs û kîn in? Bi hestên tolhildanê hatine avakirin? Em bi hêrsin? Bi heskirinê dagirtîne? Hesûdin? Em dikarin gelek pirsên wiha ji xwe bikin. Em tirsonekin? Wêrekin? Fedakarin? Ya herî girîng jî kîjan ji vana heqîqeta hestê me ye? Gelek civakên bindest yên weke me, bi awayeke sîstematik dibin bêrehmiya pergalê de dimînin û hestên xwe yên xwebûnê jibîr dikin. Mesela di kesê dema civaka xwezayî de taybetmendiya jixwe bêbawerbûnê tine ye. Di dema jina xwedavend de, jin bi qasî ku di qada Xwedawendî de werin dîtin hatine bilind kirin û xwedî hêzin, di wir de bêbawerî tine ye. Lê di roja me de di hemû kesayetên bindest de bêbawerî heye. Ev hest di wan demên asîmîlekirin û tinekirina bêrehm de hatiye pêşxistin, bi hedef û bi zanebûn hatiye înşa kirin. Heya niha jî di nava civaka me de, heye. Jina zêde bi xwe bawer hinek nerehetiyan jî pêş dixe. An jî li hemberî jina jixwe bawer nerehetî jiyan dibin. Xwe dirêjî hinek tiştan dike, hîssê zêdebûnê bi piraniyan re dide hîskirin. Lê tu tişt bi qasî baweriya jin bixwe re ne asayî û xwezayî ye. Di nava wan hestên bindestan de gelek ji van hestên xweşik û bilind hatine kêmkirin û tinekirin. Hatine dizîn, xesb kirin û xerakirin. Di encam de bindest jî di naskirin û pênasekirina hestên xwe de, di ketina ferqa xwe de, van hestên xwe birêxistinkirinê de girtî mane. Teng mane. Nikarin van hestan rakin ser piya û serhildanan. Girtîbûna di ziman de, di rastiya xwe de girtîbûna di van hestan de ye. Girtîbûna ziman, rastiyê encama vê tevliheviyê ye. Rêber APO vê heqîqetê di paraznameyên xwe de bi awayeke eşkere biziman dike. “Ziman bixwe berheva aqil û hestên civakî ya zîhnî, etîk û estetîke; hebûna watekirina hestan û derxistina van zanebûnê ye, nasnameya vê û hebûna kêliyê ye. Civaka ku bi ziman bûye tê wateya civaka xwedî sedemên bihêz yên jiyanê. Asta pêşketina ziman bi asta pêşketina jiyanê re girêdayî ye.” Ji hestên xwe şermkirin, biyanîbûbuna ji hestan, rêya hestên bi tendurustî ku rê didin jiyanê venekirin, ew bi rêxistin nekirin, biçûk û lewaz mayîna hestan, li hemberî hestan cehalet û korahiya heyî hemû taybetmendiyên ku pergala kapîtalîst dane pêşxistin û bi awayê derûnî didin meşandinê ne. Di encama vê înşaya taybetmendiyên kapîtalîzmê de em hestên xwe bi hêz penase nakin û jiyan nakin. Bi taybet jî xwe bê nirx dîtin, kompleksa biçûk dîtinê, zêde bi fikar û halê ruhî ya bêbawerî di dibistanên pergala fermî, biryargehên leşkerî, huner, werzîş, seks de wek kiryarên polîtîk bi zanebûn tên avakirin, sazkirin û pêşxistin. Ev sazî çawa hatine pêşxistin? Rêber APO pêşxistina van sazîbûnan wiha destnîşan dike: “Taybetmendiya duyem ya zîhniyeta me bi qasî berfirehiya aliyê nerm û famkirinên rast ji şaş famkirina re jî rê dide vekirin. Li ser bingehê vê taybetmendiyê di tora hest û dextê de dibe ku hest di her kêliyê de ji rê derbikeve. Ji ber vê sedemê bi rêbazên dext û êşkenceyan û bi van mekanîzmayan hest tên nêçîrkirin û xapandinê an jî berbi rêyên şaş ve tên herikandin. Bi rêbazê mistek polîtîkayên şaş ev tên bikaranîn. Ew dext û zilma hiyerarşik ya bi hezaran salan ji aliyê sazûmaniya dewletê ve ku li ser însan hatiye ferzkirin tesîrên muezzam ava kiriye, hema hema avaniya zîhniyetek li gor xwe saz kiriye. Gelek caran hatiye dîtin ku bi xelatan jî zîhn tê nêçîrkirin… Ew hestên însan yên bilind û bilind dikin, xweşik dikin, aştiyane yên ku misyona hûnera civakî dikin, ji aliyê vê zîhniyeta dijber ve tam berovajiya vê tên xebitandin. Hêrsa qezenca zêde û navê hestê vê îhtîras jî hestên xweşikî, aştî û bilindiyê dagir dike, îstîsmar dike. Ev îstîsmar wek huner tê destnîşan kirin. Her însan ji bo gîhandina wê xelata hatiye pêşkêş kirin bi dest bixe, weke di pêşbirka hespan de bibezin, tên bezandin. Terzê jiyana ku ji aliyê tu zindiyê ve neyê pejirandin mijara gotinê ye. Nexweşiya penceşêrê jî çavkaniya xwe ji vî terzî digire.” Gelek hestên ku em dibêjin bi temamî hestên me ne, taybetmendiyên me yên cewherî ne di rastiyê de hestên ku ji aliyê pergalê ve bi hezaran salan bi me re dayîne qezenc kirin û bi hostane dide rêvebirinê ne. Van hestan di xizmeta xwe de bikar tîne. Di vê wateyê de weke însanê di nava pergalê de jiyan dike, an jî bi pergalê re yek bûyînê, divê bi vê taybetmendiyê re girêdayî were famkirin. Ne derbaskirina vê rewşê bi cîhana zîhnî û hestên ku pergalê dayîne avakirinê re girêdayî ye. Dema di zihniyetê de pergal neyê derbas kirin, di xefkên pergalê de sekinî bimîne û xwe ne gihîne heqîqeta xwe, ew kes li kuderê be û çawa jiyan bike jî cardin dibin venêrîna pergalê de ye. Hayê pergalê ji vê kesayetê heye. Dizane ku ev kes ji bo wan dixebite. Heman rewş ji bo hestan jî derbasdare. Bi dibistan, sazî, dezgehên leşkerî, bi qada spor û hunerî bi saziya malbatgeriyê van hestan bi kesayet re dide qezenckirin, daqûrtandin û li gor vê kesayet binav dike, tedbîrên wê jî digire. Ji ber dizane ew kes wê çawa tevbigere, çawa bertek nîşan bide, çawa rabe ser piyan, li hemberî çi wek miriya bi sekine. Ev hemû berhemên pergalê ne. Van dizane û li gor vê kes birêve dibe. Bi îsyanên xwe yên yekem qûtbûna ji pergalê, derveyî pergalê derketin dibe qûtbûna gava yekem. Ya di pey de tê ew hest û fikrandinên berê jêkirin û avêtine. Yek ji sirrên serkeftina PKK yê çil salan zêdetir jî xwe ji hestên pergalê rizgarkirine. Şerê avakirina hestên şoreşgerî, demokratîk, azad, aştîxwaz, welatparêz, eşq, heskirinê jî tê dayîn. Li hemberî wan hestên di dilê Kurdan de hatine bicih kirin yên ku ji aliyê dijmin ve dil tên îşgal-desteser kirin, vekirina qada şerê mezine. Pergal hertim bîrdoziyê û hestan li dijberî hevdû dide şerkirin. Bi vê rêbazê dawî hatina bîrdoziyan îlan dike. Propaxandaya dema jiyankirina hestan ya bê dawî dike. Ev propaganda bi xwe ji dema rahîbên sûmera tê. Koka xwe ji bîrdoziya wê demê digire. Bîrdoziya kapîtalîst, îktîdarperest, yekdestdar, dewletiye! Ev bîrdozî tevî mejiyên însanan hewil dide di dilê însanan de jî yektîpkirinê ava bike û di vê mijarê de tu carî dev ji tekoşîna xwe bernade. Li ser hest û zîhniyetê bi zêdehî xwe dide ferzkirin. Civaka bê zîhn û hestan bi xwe re dide girêdan. Hemû qismên bindest heger li hemberî van êrîşan hertim ne hişyar û bi tedbîr bin, ne di rewşa xweparastinê de bin, ew qedera li ser nifşan hatiye rêzkirin wê cardin xwe dûbare bike. Bi gotina Rêbertî ya me, wê cardin fikir û hest werin nêçîr kirin. Dawî…
- Ayrıntılar
- Görüntüleme: 349