Derketina wî hinekî cuda ye, ji ber ku derketina Îsa bi xwe cûdaye. Esas karekterê Îsa ne weke yê Mûsa ye. Ji ber Mûsa bi temamî xwedî zihniyeta zilamsalar e û ji bo ku li gorî pîvanê xwe civakê terbiye bike, di bi navê ol û qilifê wê de, civakê bi rêk û pêk dike. Lê Îsa girêdayî terîqeta Eseniya ye. Ev terîqet weke rêxistinekê li hember Roma xwe bi rêxistin kiriye. Piranî kesên xwendevan in, komînal jiyan dikin, kesên bindest, feqîr, karker, jin û her kes tê de heye. Îsa jî endamê vê terîqetê ye. Fikir û zihniyeta vê terîqetê li ser fikirê Îsa bandor kiriye, lê Îsa pir tê razber(soyut)kirin. Lê tişteke wisa nîn e, esas Meryem ne weke ku Xirîstiyantî nîşan didin, jina ku her çavê wê bi girî û stûxwar e. Esas Meryem ji çanda Astart e, Kîbele, Afrodît û Demeter tê û jineke ku bi çanda civaka xwezayî ve girêdayî ye. Baweriya wan ji Xweda zêdetir bi Xwedawendan heye. Lê niha hundirê wê pûç û vala kirine. Meryem jî anîne asta sembol û pûtekî çav bi rondik. Lê rastiya Meryem û çanda wê ne ewe. Di Xirîstiyantiyê de, baweriya 3’ê heye ku bav, kur û ruhê pîroz temsîl dike ye. Dibêjin esas destpêkê bav nîne, dayik Meryem heye lê piştre ev pêşketiye. Feqet ew ruhê pîroz temsîliyeta Meryem e, piştre hatiye berovajî kirin. Me di beşa berê de jî got, esas zayîna Îsa heman roja zayîna Asterte ye. Wate roja ku tav tê dinyayê ye. Ji ber ku Îsa jî bi vê çanda xwedawendîtiyê ve girêdayî ye. Lê li ser wî tê nixumandin, mîna ku Meryem ji aliye Xweda ve di carekê de ducanî bûye û Îsa hatiye dinyayê nîşan didin. Pir zêde  îlahîkirina vê bûyerê bi armanca veşartina rastiyê tê kirin. Dema ku wisa dibêjin jî, êdî kes nikare li hember jî derkeve û Îsa pir tê razber kirin. Feqat Rêber Apo li hember vê razberiyê ye. Ji ber di bingeh de ên ku herî zêde Îsa dikin kurê Xweda, di esas de ên ku herî zêde heqîqeta Îsa  tewş û berovajî dikin in. Ji ber ên ku bixwazibin rastiya Îsa bizanibin, di rastiyê de Îsa ne kurê Xwedaye. Ji ber Îsa kurê Meryeme, Meryem jî ji çanda Xwedawendîtiyê tê, lewma mecbûrin bi wir ve girê bidin. Li ser rastiyê dinuxumînin û hewaleyî Xweda dikin da ku rastiyê veşêrin û civakê bidin bawer kirin. Lê di terîqeta Esenî bi xwe de jî, jin hene û tê gotin ku di nav hewariyên Îsa bi xwe de jî jin hene. Ji ber ku Îsa bi çanda dayikê ve girêdayî ye lewma di olê xwe de jî her dem dixwaze cih bide jinan. Dibêjin di “xwarina dawî” ku beriya Îsa biçe çarmixê de 2 kursî valane. Lê di wêneyên roja îro de hatiye rakirin. Lê niha Încîl jî pir hatiye guhertin û bi çar versiyonan ên Mata, Markus, Luka û Yuhana hatiye nivîsandin. Cardin di Xirîstiyantiyê de dibêjin Ehdê kevin û Ehdê nû. Ya kevin pir zêde çapên wê yên rasteqîn nemane, ji ber çar caran hatiye nivîsandin. Lewma nayê zanîn jî bê ka çiqas tişt de hatine guhertin. Ji ber wê versiyonên nû ti têkiliya xwe bi rastiya Îsa ve tune ne. Ev yek jî pir girînge. Ji ber di rastiyê de di nav hewariyên wî de ku hevalên wî yên rê ne jin hene. Cardin têkiliya wî bi Marya re, ku di civakê de weke jina ku fuhuş dike tê nasîn, lê Îsa li hember civaka ku dixwaze wê recm bike derdikeve. Lewma di dema ku dixwazin recm bikin de Îsa ji wan re dibêje: ‘’di nav we de kî paqije(di wateya cewher û exlaq de) bila ew kevirê yekemîn bavêje.’’ Ji ber Îsa rastiya wan baş dizane, heman demê dizane ku ger jinek tena xwe bimîne jî, ber bi rêbazên qirêj ve naçe. Lewma heya ku Îsa jiyan dike pir nirx dide jin. Piştî ku Îsa dimire Xirîstiyantî jî cuda dibe. Piştî 300 salan hinekî belav dibe, lê tişta baş tê de ew bû ku berovajî olên din ku di Yahûdîtî û Misilmantiyê de xerîzeyê cinsî yên zilam pir tên vejîn kirin, jin di warê cinsî de pir tên teşwîq kirin, di olê Xiristiyantiyê de pîvan hene. Nahêlin zilam pir zêde bi xirabî li jin temaşe bike. Piştî ku Îsa dimire hewariyên wî navên xwe dikin ezîz û ezîze, di nav wan de zewac tune ye, heya dawî xwe ji bo fikirê Îsa dirazînin. Di nav wan de ezîz Paul ku esas ê ku Îsa kiriye Îsa û fikirê wî belav kiriye ew bi xwe ye. Ji wî pirs dikin û dibêjin bila keç bi zilamekî re bizewice an na? Ew jî dibêje, “şîreta min ji we re ger nezewicin hîn baştire”, feqet bi temamî zelal jî nabe ji ber formulekî wî tune ye. Raste ezîz û ezîze nazewicin lê ji bo civakê giştî wê çawa bibe tam nizane. Ji ber wê dibêje “nezewicin baştire, lê ger bizewicin jî pêwîste tedbîrên wan hebe û her tiştê xwe teslîmî zilam neke” Ew ji milekî difikire û ditirse ku ger jin nezewice dibe ku xirabiyekê bike, ji ber wê fikirê xwe bi zelalî danayne holê. Piştre ji bo ezîz û ezîzeyan formulek pêşdikeve dibêjin, bila bi fikirê Îsa re bizewicin. Wate, bila di warê fîzîkî de bakîre bin lê di fikir de bi fikirê Îsa re bizewicin. Ev yek jî weke terîqetekê û manastirekê pêş dikeve lê hemû civak vê pêş naxe. Lê piştî wê ev sazî ji cewhera xwe derdikeve û mîna niha rahîbebûn pêş dikeve. Rahîbe jî nazewicin, diçin manastira xwe dinuxumînin, ji bo ol û baweriya xwe xizmet dikin. Lê belê rahîbetî ji cewhera xwe ya sereke derketiye û di aliyê pergalê de hatiye zivirandin. Erê nazewicin lê gelek tiştên qirêj di nav de çêdibin, an jî pir dogmatîk bûne, ji ber ku îro Îsewîtî bi pergalê re bûye yek rahîbe jî temsîla wan dikin. Lê di ezîz û ezîze di dema xwe de ne mîna rahîb û rahîbeyan dogma, girtî û yekalî ne. Ew di rastiyê de nazewicin û heya dawiyê xwe li gorî fikirê dirazînin. Ew diçin di tapinakan de xizmet dikin û dibêjin li şûna ku em bi zilamekî re bizewicin, em di tapinakê de bi kar û baweriya xwe re mijûl bibin ji bo me baştire. Tişta ku esas Saint Paul dixwaze bibêje jî eve, erê bi zelalî nabêje lê vê wesiyetê dike. Tişta girîng ewe ku Xirîstiyantî li pêşiya gelek jirêderketinan digire, li pêşiya şehwet û têkiliyên çeloxwarî digire. Dibêjin bila zewac û têkilî hebin lê pêwîste sînorê wê jî hebe. Rêber Apo dibêje ev fikirê Xirîstiyantî avantajek ji bo civaka Ewropa pêşkêş kir. Ji ber civaka Rojhilata Navîn di eksenê ol de, di nava nêzîkatiya ji zayendîtiya çors û şaş tê destgirtin de xwe wenda kir. Ji ber ku kevneşopî û zayendîtî fikir û îradeya mirovan dişkîne, dikuje û nahêle ku enerjî ji bo tiştên baş biherike. Lewma xirîstiyantî ji bo civaka Ewropa qezencek bû. Lewma ger ku heya îro mirovên Ewropa hîn zêdetir ji zanist û felsefê re bêhtir vekirîne, hîn zêdetir sosyalin, hîn zêdetir enerjiya xwe ji bo tiştên bi vî rengî dane û bi zayendîtiyê re xerc nekirine, sedema xwe ya sereke ola Xirîstiyantî û bi saya derketina ezîz û ezîzeyan, fikirê Îsa û pîvanên exlaqî ku ji bo zayendîtiyê pêşxistine ye. Lê mixabin di civaka Rojhilata Navîn de, pir zêde jin di nava vê zihniyeta êrîşwarî ya zilaman ku tenê bedena wê hedef digire û li ser esasê şehwa xwe tevdigere de fetisiye û hatiye wenda kirin. Zilam bi xwe jî ruxmî ku ewqasî jinê reş dike, lê diçe pê re jiyan dike. Lewma ger ku Rojhilata Navîn xwe di vê mijara zayendîtiyê de wenda nekiriba, wê berhemên wê ji yên Ewropa zêdetir ba. Ji ber çanda wê çend qatan bedelî çanda Ewropaye. Piştî ku Xirîstiyantî dibe olê resmî û sereke yê şaristaniyê, di nav xwe de parçe dibe. Gelek mezheb pêş dikevin. Her mezhebek mijara jin bi heman rengî nagire dest. Protestan cuda dest digirin, Katolîk hinekî girtî ne, Ortodoks hîn zêdetir çep û civakî ne. Niha jî engalîzim derketiye senteza her sê mezheb û olan çêdike. Demekê Kalvenîzim hebû, niha pir zêde nemane. Lewma perçebûn çêbûye. Civaka Ewropa jî bi temamî Îsewîtî nepejirandiye. Ol di aliyê desthilatê de cuda tê jiyan kirin, di aliyê civakê de jî cuda tê jiyan kirin. Roja îro kilîse bûye cihê hişkebawerî û desthilatdarî belavkirinê. Lê çanda manastir jî heye ku ol û civakê sentez dikin û dixwazin ol bi riya civakê bidin jiyan kirin. Ev milê wê yê başe. Di wê de jî çend tarîqat pêş dikevin. Ji wan montanîzim, begigler hene. Heman demê Baciyanê Rûm, li Anatolya jî pêş dikeve, cemaatên ku jin têde serokatiya ol dike ye. Cardin tarîqatên jin jî pêş dikevin, papayên wan jin in. Tê gotin ku di dema Xirîstiyantiya piştî Îsa de dibêjin pêwîste jin bi hekîmtiyê re mijûl nebe, hiqûq nexwîne (lewma jin pir dereng li Ewropa diçin zanîngeha huqûq). Bi vî rengî gelek qadan ji jin re qedexe dikin, sedemê wê jî ewe ku jin qirêj dibînin. Her wiha dibêjin ger zilamek nexweş bikeve wê jineke hekîm çawa nêz bibe û destê xwe bidê. Di wê demê de jinek li Îtalya ku di hekîmtiyê de pir li pêşê derdikeve. Hineke nexweşî hene ku kes jê fam nake, ew jin dixwaze biçe derman bike. Ew nexweşî piranî yên çermin, lewma pêşdîtinên wê jinê jî hene, tecrûbeyên wê hene û dermankirina bi cureyên gihayî dizane. Lê ji ber qedexeye jin behreya xwe ya di vî warî de pêş bixe, lewma ew ji xwe mîna zilam dipêçe û bi salan karê tibî dike û xizmet dike. Piştre ferq dikin ku jine û wê dikujin. Dîsa di rayeyên olî yên Xirîstiyanan de asta papa heye, papaz, rahîb, rahîbe û saziyên olî bi wî ve girêdayî ne. Lewma ji ber ku bûye olekî desthilatdar di asta herî jor de cih nadin jin û nabe ku jinek di asta papa û papaz de derkeve. Tenê dikare bibe rahîbe ku ew jî tenê ji bo xizmetkirina kilîse ye. Lê tê gotin ku di asta papa de jî jin derketine, feqet dîrok behsa wan nake. Tenê di cihekî de behsa papa Ciwana tê kirin, lê ew jî xwe di şekil de dike mîna zilaman ta ku digihêje asta papatiyê, lê dema ferq dikin ku jine wê dikujin. Çawa ku di Mûsewitî de nehiştine jin bibin pêxember, di Xirîstyantiyê de jî nehiştine ku jin bibin papa. Roja îro li Ewropa rojbûna Îsa di heman roja ku em pîroz dikin da nakin. Ew di 24-25-26’ê Kanûnê pîroz dikin. Weke ku me beriya niha jî anî ser ziman ew roja ku Astarta tavê tîne dinyayê ye. Heman demê di hinek civakên din de heya niha roja zayîna Astarte tê pîroz kirin. Ji ber ku sembola wê Venûse hinek civak di wan rojan de kilorên bi şêweyê wê stêrkê çêdikin û pîroz tê dîtin. Lewma di vir de mesele ne zayîna Îsa ye, mesele pîroz kirina çanda civaka xwezayî û zayîna tavê ye. Her olek bi behaneyekê pîroz dike, lê ew kilorên ku çêdikin dide diyar kirin ku girêdayî çanda Xwedawenda ye. Ev jî dide diyarkirin ku Îsa ji çanda Xwedawenda tê û dayika wî ne jineke bêhêz û çav bi rondike. Bi rastî jî Xirîstiyantî rol nade Meryem, heya di anîna Îsa de jî, wê diyarker nabînin, ji ber dibêjin xweda pif kiriye û Îsa bi ruh bûye, Meryem jî tenê ew aniye dinyayê. Lê tam berovajî wê Meryem jina ku bi çanda Xwedawendîtî ve girêdayî ye. Ji ber wê tê gotin ku destpêkê pîrozkirinên wan ên 3’ê, Meryem an jî dayik, ruh û xweda ye, bav tê de tune ye. Piştre bav lê zêde dikin û dayik radikin. Di Mûsewîtî û Xirîstiyantiyê de êdî dema ku jin bizewice tenê bi zilamekî re na, bi dewlet, Xweda û zilam re dizewice. Dema ku diçin jin dixwazin, ku di Misilmantiyê de jî heye dibêjin, bi emrê Xweda û pêxember em hatina keça we dixwazin. Lê çima dibêjin bi emrê Xweda û pêxember, ji xwe 2 însan dizewicin, lê çima Xweda û pêxember dixin navberê? Heman demê dema dizewicin ger Xirîstiyan bin di hizûra papa de dizewicin, ger Misilman bin bi hebûna îmam û îmzaya memûrê dewletê dizewicin. Mirov dikare şkandina 2’yemîn bi zelalî di vir de bibîne û bizanibe ku zewac tenê ne bi zilam re ye. Ji ber êdî hukmê jin ne tenê dikeve destê zilam, hema demê dikeve destê Xweda û dewletê. Ji ber ku bi îzna Xweda ve dizewice, çi were serê wê jî nikare berde. Heya zarok anîn û rehîma jin dikeve destê wan. Di vê şkandinê de îradeya jin bi temamî dikeve destê bav, mêr û zilamê serdest. Di heman wextê de qedera jin dikeve destê xweda û dewletê. Lê şkandina yekemîn herî kêm jin di wê astê de nebûbû ayidê xweda, erê zilam û dagirkerî jin kiribû qefesa xwe, lê di ser de xweda tune bû. Lê bi ol re xweda jî li ser zêde bû û jin du caran kete qefesê û du caran hat şkandin. Jin di ruh de hat şkandin exlaq ji destê jin tê girtin û zihniyeteke bi temamî berovajî zihniyeta civaka xwezayî hem di mejiyê zilaman hem jî di mejiyê jinan bi xwe de jî tê rûnişkandin. Êdî jin jî bi wan kiryaran weke qeder ji bo xwe qebûl dike. Lê tiştê ku bi destê insan hatiye avakirin dikare bi destê insan jî were xirab kirin.  dema ku bibêjin  qedere, Xweda wisa xwestiye, dîn wiha gotiye, jin mecbûr dimîne ku tiştên li ser wê tên meşandin daqurtîne û hezim bike. Mezhebên Ku Di Îsewîtiyê De Derdikevin 1-Montanîzim: Di sedsala 11’emîn de li Manîsa pêş dikeve. Terîqeteke jinên rahibe (ezîze) ne. Veşartî tê avakirin. Berdawamiya çanda Kîbele ye. Încîla kevin(ehdî kevin) dişopînin. Rêxistineke xwesere, lê di nav wan de zilam jî hene. Pêşengên wan bi gelemperî du jin û zilameke. Li hember Xirîstiyantiya ku siyasî bûye û bûye desthilatdar derdikevin. Cewhera Xirîstiyantiya kevin dipejirînin. Rêxistineke îlegale(veşartî). Pergal qebûl nake ku derkevin. 2-Bêgîng: Di sedsala 13’emîn de li Holanda pêşdikeve. Ew jî hemû jin in. Ji rahîbe û ezîzeyan pêk tên. Papazên zilam red dikin. Jin bi xwe waazan dide. Ew jî cewhera Xirîstiyantiyê diparêzin û Xirîstiyantiya ku bûye olê dewletê yê resmî red dikin. Di nava xwe de çanda dayik salarî diparêzin. Ew jî veşartîne. Tê gotin ku di  navbera sedsala 11. û 13. de bi hezaran jinên ezîze yên ku li pey şopa Îsa diçin, tên kuştin. Hinek ji wan jî di nava nêçîra cadiyan de tên kuştin. Ji ber gotine ku mumkine Îsa di ruhê jinekê de were, vê jî weke guneh dibînin û piranî jinên zanist bi vî awayî kuştine. Yan jî ditirsin ku di nav wan de hinek xwe weke pêxember îlan bikin, lewma piranî jinên ku di van mezheban de cih digirin dikujin. 3-Heretîk Û Gnostik: Piranî jinên ku bi îlm, kîmya ku berê jê re digotin sîmya û biyolojiyê re mijûl dibine. Di heman demê bi ol mijûl dibin û bi çandê wê ve girêdayî ne. Xirîstiyantî van weke mezhebên jirêderketî bi nav dike, weke ku mejiyê insanan xerab dikin, di derheqê ol de tiştên şaş belav dikin, digirin dest. Şîroveya wan pir şaş hatiye kirin. Tê gotin ku ên di van cemaatan de cih digirin bi tevahî tecrubeyên xwe ji hevdu re vediguhêzin. Çanda Xwedawendîtî di nav wan de berdewam dike. Niha bi femînîzmê re rengê jin weke Mor tê nîşanddan, lê esas di civaka xwezayî de sore, lewma dema ku pergal xwestiye wan jinên zanist bikuje, li ser bedena ku nîşanek sor dibîne, hema digire û dikuje. Dibe ku hinek jin ne di nav wî mezhebî de bin lê sor li xwe kiribin an jî tesadufî deqên sor li ser bedena wê hebin, lê ev dihêle ku ew jî mîna endamên cemaatê werin destgirtin û weke ku li hemberî xirîstiyantî û xweda derketine bi tevahî tên kuştin. Di van cemaatan ji %90 jinin, ji %10 jî zilamin. 3’ê Kesayetên Ku Pêşketine 1- Ezîze Bingenli Hildegard, heya asta papa pêşketiye. Di navbera 1078-1179’ de jiyankiriye. Ezîzeya mezine. Bi navê xwe manastera jin a yekemîn avakiriye û vekiriye, tê de gelek jin perwerde kiriye. Ew jin jî li nav civakê belav bûne û heya demeke dirêj li ser vî fikirî mane. 2- Ezîze Petrona, jineke ezîze ye. Ji beşa civakê ya feqîr e. Her dem ji bo alîkariya kesên feqîr, bindest û bi taybet jin û tevahî kesên ku pêwîstiya xwe bi alîkariyê heyî tevgeriyaye. Di nav civakan de geriyaye û alîkarî daye. 3-Ezîze Abdaral, li hember kilîse derdikeve. Xwestiye manastareke jin ava bike. Ji aliyê kilîse ve hatiye darizandin û cezakirin. Piranî kesên ku di her sê tarîqetan de cih digirin hatine kuştin. Di komkujiyê re derbas bûne û pir kêm çanda wan maye. Ew cemaat bi giştî nazewicin, pîvanên wan hene. Dibêjin em bi îdeolojî û armanca xwe re zewicî ne. Ezîz jî û ezîze jî nazewicin, bi hev re kar dikin û bi hev re dimînin. Esas dixwazin rola jin di Xirîstiyantiyê de bidin pêş. Lêkolîn û lêgerînên wan piranî li ser vê yekê ye. Lê kilîse destûr nade wan, derketin û avabûna kapîtalîzmê jî li ser kuştina van kesên zanist pêşketiye. Ji Waneyên Jînelojî ya Arjîn Dersîm a Akademiya Şehîd Berîtan De Hatiye Berhev Kirin  Wê Bidome….