Bi têkoşîna rizgariya neteweyî ya ku li Kurdistanê bi PKKê re pêş ket ve cara yekem li Kurdistan û cîhanê, di wateya rastî de artêşeke taybet a jinan çêdibe. Her çendî jinan di seranserê dîrokê de wekî leşker û milîtan xwe beşdarî gelek tevgerên şoreşger û têkoşînên rizgariya neteweyî kiribin jî ewan nekarîne rêxistinekê ku bi tevahî nasnameya wan temsîl dike ava bikin. Tabûrên jinan di şoreş û welatên sosyalîst de jî hebûne, lê ji bo ku jin rasterast di bin çavdêriya mêran de bin ew bi awayekî sîstematîk hatine organîzekirin.

 Rûxmê ku jin niha di artêşên li çar aliyê cîhanê de xizmet dikin jî, ew bi tevahî di bin kontrol û erêkirina mêran de, di nav de erk û warên desthilatdariya wan de ne. Hemû biryarên der barê wan de; di nav de desthilatdariya wan, pileya wan, rêxistin, avahiya fermandariyê, û gelo ew beşdarî operasyonan bibin an na, ji hêla mêran ve têne destnîşankirin. Ji ber vê yekê, rewşa jinan a ku di malê de û cihê wan ê di civakê de bi heman awayî di nav artêşê de jî berdewam dike.

Bi heman awayî, şervanên jin di Tevgerên Rizgariya Neteweyî û têkoşînên şoreşger de li ber dilovaniya mêran têdikoşin. Her çiqas jinên mîlîtan ên ku di nav tevgerên şoreşgerî de şer dikin xwedî taybetmendiyên pir cuda ji yên artêşên damezrandî ne jî, têkoşînek bi tevahî li ser hêza xwerû ya jinan ava bûye û li dora jinan hatiye avakirin, nikare wekî têkoşînek were hesibandin. Her çend jin di têkoşînên azadiyê yên li çaraliyê cîhanê de roleke girîng dilîzin jî, nayê gotin ku ew hêza biryardanê ya serdest in. Ev di serî de ji ber vê rastiyê ye ku îdeolojî û platformên ku ew têkoşîna xwe li ser dimeşînin rasterast ji hêla zihniyetek baviksalar ve têne rêvebirin. Bi qasî ku em dizanin, Kurdistan tenê cihê cîhanê ye ku jin xwedî hêzên xwe yên çekdar in. Her çend ew li kêleka hevalên xwe yên mêr di şer de şer dikin jî, ew bi tevahî xweser in, bi baregeh, fermandarî û rêxistina avahîsaziyê, plansaziya şer, çalakî, yekîneyên bêhempa, fermandarî û talîmat, tayînkirin, erkdarkirin û rêveberiya xwe. Bi artêşa xwe ya bêhempa, jinên Kurd hemî mekanîzmayên rêveberiyê yên pêwîst ji bo artêşekê, ku li ser îradeya jinan hatiye avakirin, bicîh anîne û bi têkoşînek bêhempa di şerê rizgariya neteweyî de dîrokê dinivîsin. Di vê wateyê de, hêza parastinê ya sereke ya jin û gelê li Kurdistanê artêşa jinan e.

Têkoşînên şoreşgerî yên ku azadiya jinan di bingeha azadiya civakî û guhertina sîstemîk de bi cih nakin, nikarin bi tevahî serkeftî werin hesibandin. Ji ber ku serdestiya nirxên exlaqî û siyasî di civakê û rêxistinkirina civakê de li dora van nirxan avadıbe. Lêgerîna jiyanek bextewar û aram, bi awayekî bê guman bi azadiya jinan ve girêdayî ye. Çawa ku serdema Neolîtîk, li ser keda jinan û rêziknameya ku jinan afirî be û îro jî wekî serdema wekhevî, edalet û aştiyê tê binavkirin, her wiha serdemên paşîn jî bi windakirina fonksiyon û rolên jinan di nav civakê de ji ber zordariya serdest a mêran û wekî serdemên newekhevî, neheqî û şer têne diyar kirin. Dabeşkirina civakê bi stereotîpên zayendperest ên hişk li dijî jinan dixebite, wan bi statuya koleyan, tenê tiştên cinsî û tenê amûrên reklamê ve sînordar dike. Jinên ku ji hêla mêran ve hatine kolekirin, teslîmî çarenûsa xwe bûne û bi hişmendiyek kole dijîn, mîna şaneyên bingehîn ên avakirina civakî dibin. Têkçûna vê şaneyê ya ji bo bidestxistina mezinbûn û pêşketina têr, an jî her xeletiyek di nav vê şaneyê de, bandorê li tevahiya pêşketina civakî dike. Herwiha, di rastiya îroyîn de, civak di bin zexta avahî û pergalên desthilatdariyê yên zêde otorîter, leşkerî, qirker û asîmîlasyonîst de her ku diçe xirab dibe û hilweşîna exlaqî dijî. Bi gotineke din, ne gengaz e ku gel û civakek ku jin tê de bêfonksiyon, bêbandor û bindest têne hiştin, di rewşek wekhevî, demokrasî, azadî û edaletê ya pêşketî de bijîn. Ji ber ku rastiya jinan e ku van diyardeyan temsîl dike. Înkarkirina jinan tê wateya înkarkirina azadî, wekhevî, rastî û edaletê. Bi vî awayî, PKK, li ser bingeha bandora rastiya jinan li ser civakê, heta roja îro jî di bingeha têgihîştina ku şoreşek bêyî beşdarbûn û îfadeya jinan nikare bi ser bikeve, maye.

TEVGERA JINAN DI PKK’Ê DE

Tevgera PKKê ji bo hemû jinan, bi taybetî jî ji bo jinên Kurdistanê, xwedî girîngiyeke şoreşgerî ye. Bi derketina holê ya PKKê û têkoşîna wê re, gelek nirxên civakî yên paşverû têne pirsyarkirin û pirsîn. Kurd dest bi nakokiyên bi jiyana xwe ya heyî re dikin, ji pirsyarkirina rastiyên xwe yên jiyanî nerehet dibin, û perçebûna nirxên civakî yên paşverû dest pê dike. Rastiya ku PKKê dibîne ya jinan, yên ku newêrin ji deriyên xwe derkevin, yên ku bi tevahî di bin fermana mêran de ne, dest bi hilweşînê dike. Ev rewş, di civaka Kurd de şoreşek di nav şoreşekê de nîşan dide.

Ji dema ku hatiye damezrandin ve tevgera PKKê, tevgereke jinan e. PKK ne partiyek e ku li çiyayan hatiye damezrandin e û ne jî di destpêkê de wekî artêşek ava bûye. Ew di nava rastiya xwede serdemek kombûn, rêxistinkirin û propagandaya siyasî vedihewîne. Jin, di damezrandina destpêkê ya PKKê û salên destpêkê yên têkoşînê de rastî zehmetiyên mezin hatin. Di destpêkê de, civak beşdarbûna jinan a ji têkoşîna şoreşgerî re tehemûl nedikir. Ji ber ku hişmendiya ku jinan wekî namûs dibîne li Kurdistanê jî belav e, hewldanên jinan ji bo destpêkirina şoreşekê wekî bêwate têne dîtin. Di encama têkoşîna bênavber a jinên ku bi PKKê re beşdarî meşa şoreşgerî bûn, hin pêşketin çêbûn û berxwedana jinan hêdî hêdî dibe nirxek bingehîn a civaka Kurd.

Ji destpêka salên 1970an heta cûntaya faşîst a 1980an, PKK bi qasî heşt heta neh salan di çalakiyên siyasî yên wekî propaganda, rêxistin û hişyarkirina raya giştî de xebat meşand. Beşdariya jinan a di nav PKKê de ji pêvajoya pêşketina PKKê heta ku ew gihîşt hebûnek girseyî ya mezin her eşkere bûye. Piştî ku Sakine Cansız (Sara) di sala 1975an de tevlî bû, beşdariya jinan bi awayekî hejmarî dest pê kir, û di demek kurt de, hewldanên rêxistinkirina jinan li gelek herêmên Bakurê Kurdistanê, bi taybetî li herêma Başûrrojava, Dêrsim, Elazîz, Çewlik, Riha, Batman, Amed û Serhadê, hatin kirin. Di vê serdemê de, ku bi qonaxa komê, avakirina partiyê û şerê gerîla ve pêş ket, bingehên îdeolojîk, felsefî û leşkerî yên têkoşîna jinan hatin danîn. Di van salan de, jinên mîlîtan ên ku li her deverên ku jin lê dixebitin de ango wek gund, bajar û kargehan, çalakiyên rêxistinkirinê pêk dianîn, wekî koma keçan dihatin binavkirin.

BEŞDARIYA YEKEM A JINAN Û TÊKOŞÎNA SAKÎNE CANSIZ (SARA)

Di 27ê Mijdara 1978an de, bîst û sê heval beşdarî kongreya damezrandina PKKê bûn. Di nava vê kongreya yekem de wekî beşdarvanên jin Sakine Cansiz û Fatma Yildirim hebûn. Di wê demê de, tu rêbazek ji bo astengkirina jinan ji beşdarbûna di xebatên rêxistinî, civîn an jî kongreyan de nehat eşkerekirin. Her çend kongreyê nîqaşên berfireh li ser jinan pêşkêş nekiri be jî, tê de têgihîştina giştî ya ku rizgariya jinan rizgariya civakê ye, tê kirin. Di daxuyaniya damezrandinê û belgeyên destpêkê yên ku paşê hatin pêşxistin de, gotinên kurt li ser jinan jî hebûn.

Ji rojên pêşîn ên tevlêbûna xwe ya bi tevgerê re Sakine Cansiz, bi berxwedanek mezin, bi malbata xwe û her kesê li dora xwe re ket nav pevçûnên dijwar. Wê bi înad ji bo rastiyên ku jê bawer dikir û di parast, şer dikir. Li Îzmîrê, dûrî welatê xwe, li kargehên vexwarinê di atolyeyên cilûbergan de xebitî. Armanca hevala Sakîne ew bû ku karkerên jin ên di van kargehan de perwerde bike, hişyar bike û birêxistin bike. Bi helwest, dîsîplîn û hişmendiya xwe, wê bi awayek çalak gelek jinên ciwan li cihên ku lê dixebitîn rêxistin kir, berjewendiyên wan siyasî kir û lêgerînên wan xurt kir. Hevala Sakîne, mîna ku bi derziyê bîrekê bikole, ji bo belavkirin û civakîkirina têkoşînê xebitî, tax bi tax geriya heta ku komek ji heftê kesan pêkdihat kom kir. Ew derî bi derî geriya û gelek perwerde da.

Di havîna 1979an de, Rêber Apo dest bi xebatên li seheya Lubnan-Filistînê kir. Ji bo ku kadroyên PKKê ji hêla leşkerî, siyasî û îdeolojîk ve perwerde bike û jê re amade bike û dûv re wan bişîne Kurdistanê Lubnanê wekî bingehek dît. Hêzên leşkerî yên Tirkiyeyê, dema ku dîtin ku PKK bi awayekî xurt rêxistin dibe û ji bo li dijî polîtîkayên dagirkerî û qirkirinê pozîsyonek xurt bi dest bixe, di 12ê Îlona 1980an de desthilatdariya siyasî bi dest xistin û bi wesayeta leşkerî dest bi rêvebirina welat kirin. Tevgera PKKê li hember zextên rejîma leşkerî ya 12ê Îlonê serî netewand û berxwedanek mezin da destpêkirin. Milîtanên tevgera azadiyê li rastî zext, hovîtî û îşkenceyê hatin ku di dîroka mirovahiyê de kêm caran hatiye dîtin. Vê zexta zêde çekdarên PKKê ber bi helwestek hîn bi biryar û bi israr ve bir. Tawîz nedana wan a ji  bawerî û rastiya doza xwe û helwesta wan a berxwedêr ew xistin nava dilê gel. Her çend wê demê hejmara hevalên jin ji hejmara hevalên mêr kêmtir bû jî, ew bi awayekî pir çalak beşdarî berxwedanê bûn. Berxwedana bi rûmet û helwesta exlaqî ya Sakîne Cansiz, bi taybetî, li hember her cûre îşkenceyê ji hêla dijmin ve bandorek erênî ya girîng li ser raya giştî kir û efsanewî bû. Hevala Sakîne, ku hem ji bo endametiya navendî û hem jî ji bo endametiya damezrîner hate darizandin, bi parastina siyasî mijûl bû û helwesta xwe ya bi rûmet û şoreşger li dijî dijmin ji destpêkê heta dawiyê parast. Helwesta heval Sakîne di nav civaka jinan de, û her weha helwesta wê ya li dijî dijmin, di berxwedana zindanê de roleke diyarker lîst.

ŞEHÎDÊN ME YÊN JIN ÊN YEKEM: NURAY ERENLER, BESÊ ANUŞ, AZÎME DEMÎRTAŞ

Nuray Erenler, berî damezrandina Koma Keçan li Zanîngeha Hacettepe ya Enqerê ji aliyê polîsan ve hate gulebarankirin û di destpêka jiyana xwe ya şoreşgerî de şehîd bû. Lewra ew wekî şehîda me ya şoreşger a yekem tê hesibandin. Piştî kuştina ciwanek şoreşger di wargeha Zanîngeha Hacettepe de di 6ê Çileya 1976an de, polîs mudaxeleyî merasîma cenazeyê ya ji aliyê ciwanên şoreşger ve bi girseyî hate lidarxistin kir. Nuray Erenler jî di xwepêşandanan de amade bû û di 14ê Çileya 1976an de, dema ku polîsan rasterast gule li wê reşandin, şehîd bû. Nuray Erenler, ku bi eslê xwe ji Dêrsimê bû, keça malbateke Kurd a kokên xwe çepgir bû. Dema ku di pola duyemîn a beşa aboriyê ya Zanîngeha Hacettepe ya Enqerê de bû, ew hîn zêdetir ji nêz ve bi şoreşgeran re eleqedar dibe. Dema ku ji bo li dijî zilma faşîzmê beşdarî merasîma cenaze bû, ji aliyê polîsan ve bimebest hate gulebarankirin. Bi vî rengî, ew wekî yekem şehîda jin ya di nava têkoşîna azadiya PKKê tê hesibandin.

Piştî darbeya 1980an tevî girtina hejmareke girîng ji kadroyan û dûrxistina hinek ji wan a ji welat jî hewldanên rêxistinkirinê nesekinîn. Hewldanên rêxistinkirina giştî û perwerdê berdewam kirin. Besê Anuş yek ji wan kesan bû ku ev xebat pêk anî. Besê Anuş, yek ji endam û şehîdên herî pêşîn ên PKKê ye. Ew di sala 1961an de li Gundê Esmapuru yê Pazarcixê ji dayik bû. Besê Anuş ber bi damezrandina PKKê ve diçû gundan û çalakiyên rêxistinkirinê pêk dianî. Bi welatparêziya tund û lêgerîna jiyaneke azad, ew di dawiya sala 1978an de wekî milîtanek tevlî PKKê bû. Ji bo ku jinên li gundan bikaribin xwe biparêzin ewê perwerdeya rêxistinkirin û çekan da û her wiha ji bo rêxistinkirina jinan civîn li dar xistin. Di 17ê Adara 1981an de, Besê Anuş û pênc hevalên din li gundewarê nêzîkî Gundê Musolar ê Pazarcixê di dorpêça dijmin de asê man. Di 17ê Adarê de, derdora saet 6ê sibê, Besê Anuş di dema nobedariya xwe de dijmin dît û hevalên xwe şiyar kir. Wan hewl da ku ji dorpêça dijmin derkevin, lê Besê di gulebarana dûv re de şehîd bû. Sê hezar kes beşdarî merasîma cenazeya wê bûn. Gel ji bo ku cenazeyê Besê Anuş hilgirin ji Pazarcikê heta goristanê gundê wê meşiyan.

Şehîdek din a vê serdemê dibe Ezîme Demîrtaş . Di sala 1961an de li gundê Demîrce yê Nazimiye ya Dêrsimê ji dayik dibe. Di salên 1978an de, ewê îdeolojiya PKKê qebûl kir, di destpêkê de bû sempatîzanek çalak û paşê bi birayê xwe yê mezin re tevlî PKKê bû. Di 25ê Kanûna Pêşîn a 1981an de, li nêzîkî gundê Dîzikê, ew û hevalê wê Îbrahîm Kaplan rastî dijmin hatin. Qehremaniya wê di pevçûnek bi artêşa Tirk re wê demê bû nav û deng. Tevî birîndarbûnê jî, ewê her hewl da ku moralê hevalên xwe bilind bike. Dema ku hewl didan dorpêça dijmin bişkînin, ew neçar man ku şevê di berfê de derbas bikin. Ew rûxmê birîndariya xwe cardîn dikeve vê pevçûnê û di 26ê Kanûna 1981an de digihêje şehadetê. Ezîme Demîrtaş, ku bû sembola berxwedana jinên Dêrsimê, di beşdarbûna jinan a di nav refên şer de jî ristekê mezin lîst.

DERKETINA DERVEYÎ WELAT Û BEŞDARIYA JINAN A DI VÊ PÊVAJOYÊ DE

Di nav komên pêşîn ên PKKê ên ku çûn derveyî welat de hevde jin hebûn. Bi vê koçberiyê re, jinên Kurd cara yekem ji malbatên xwe, ji pergalê, ji bav û mêran veqetiyan û ber bi lêgerîna xwe ya azadiyê ve gav avêtin. Vê koçberiyê di heman demê de redkirina yekem a jinan nîşan da. Dibe derketinek li dijî pergalê û zordariya ku ji hêla nirxên feodal ve li ser jinan tê ferzkirin û gavên wan ên yekem ber bi jiyanek azad ve. Ew beşdarî perwerdeya leşkerî bûn, jêhatîyên rêvebertiyê fêr bûn û ezmûnên wê yên pratîkî yekem car bicîh anîn. Di sala 1982an de, ev 17 jinên ku çûn derveyî welat beşdarî bernameya akademiya ku ji hêla tevgera PKKê ve li Lubnan û Filistînê ve hatî vekirin bûn. Di vî warî de, beşdariya van 17 jinan, hewildanên wan û asta lêhûrbûnên wan, bingehên avakirina artêşeke jinan, partiyeke jinan û azadiya jinan danîn.

Ev pêvajo pêvajoya amadekariyên dijwartir ji bo vegera wan a welat û amadekirina kadroyan ji bo astek ku bikaribin têkoşîna çekdarî û şoreşa Kurdistanê pêk bînin bûn. Van kadroyên jin ên ku çûn derveyî welat, bi beşdariya xwe ya çalak di perwerde û jiyanê de helwestek mînak nîşan dan. Ev jin, ji bo ku tevahiya barê şoreşa Kurdistanê hilgirin pir bi israr, bi biryar û amade bûn. Rêbertî yekser bi xwe çavdêriya perwerdehiya van kadroyên jin kir. Hin ji jinên ku tevlî vê koma yekem bûn Sultan Yavuz, Hanım Yaverkaya, Rahime Kahraman, Binevş Egal, Saime Aşkın û bûn. Ev hevalên jin, ên ku bûn kadroyên pêşeng ên PKKê, paşê bi awayekî çalak beşdarî têkoşînê bûn, di zêdekirina beşdariya jinan a ji tevgera azadiya Kurd re û bilindkirina têkoşînê de ristekî gîrîng hilgirtin.

VEGERA WELAT Û ROLA JINAN DI YEKÎNEYA PROPAGANDAYA ÇEKDAR DE

PKKê ber bi sala 1983an ve êdî dest bi rêxistinkirina xwe ya di bin navê yekîneyên propagandaya çekdar de kir û li Kurdistanê dest bi xebatê kir. Beşdarên jin ên wê demê jî bi piranî xwendekar bûn, ku piraniya wan xwendekarên zanîngehê bûn. Bê guman wê şerê gerîla ya ku li çiyayên asê ên Kurdistanê dê ji bo wan bibe sedema zehmetiyan. Ev keçên ciwan, ku berê qet ji jiyana bajêr derneketibûn, niha amade bûn ku bi hemî dijwarîyên çiyayan re rû bi rû bimînin. Bi biryardariyeke mezin, ji bo ku cihê xwe di nav komên ku vedigerin çiyayên Kurdistanê da bigirin ewan israr kirin. Jin dê cara yekem li qada şer şiyanên xwe biceribînin û bi çekan re rû bi rû bimînin. Beşdarbûna jinan di şer de dê şerê ku bi karekterê mêrê serdest biguhezîne û şer dê bi beşdarbûna jinên Kurd wateyek nû bigire. Kampên pêşîn ên van jinên Kurd ên ku vedigerin Kurdistanê da ku têkoşînek dijwar bidin li herêma Lolanê hatin damezrandin. Ji ber ku rêxistina wan a bêhempa hîn nehatibû damezrandin, ew di van kampên karma de man. Kampên li Lolanê di heman demê de wekî bingehek ji bo komên ku diçûn Bakurê Kurdistanê û amadekariya vegera xwe dikirin rol leyîstin. Gerîlayên jin di nav komên pêşîn ên ku derbasî herêma Botanê bibin de bûn. Ew bi awayekî çalak beşdarî yekîneyên propagandaya çekdarî bûn. Gelê Kurd ji helwesta çekdar a van keçên Kurd pir bandor bû û di bîranîna avahiya civakî de ku berê jinan wekî bêhêz, nekaribin bifikirin, bikin, an rêxistin bikin, didîtin de şikestin dest pê kirin. Jinên Kurd careke din bi rola xwe ya ku di destpêka damezrandina dîrok û civakê de hilgirtîn ve derdikevin ser dika dîrokê. Bi bikaranîna hêz û eslê xwe yê rastîn, jinên Kurd dest bi lîstina rolekê di ji nû ve avakirina civakê de li ser bingehek azad, wekhev û demokratîk dikin.. Ev pêvajoyan pêvajoyên ku tevlîbûna jinan wekî hijmar di astek kêm de pêşdiket bûn. Lê belê gelek jinên jêhatî û ku dikarin hemî berpirsiyariyên têkoşînê hilgirin, berpirsiyariyên leşkerî yên gerîla jî girtin ser xwe.

FERMANDARA JIN A YEKEM: HANIM YAVERKAYA (HAVVA)

Her çend jin beşdarî êrîşa çekdarî ya 15ê Tebaxa 1984an, ku wekî "Guleya Yekem" jî tê zanîn, nebûbin jî di wê heyamê de beşdarî gelek çalakiyên propagandaya çekdarî bûne. Hanım Yaverkaya di wê heyamê de yekem kesa ku berpirsiyariya di qada gerîla de girtî ser xwe ye. Ew keça malbateke ku bi awayekî çalak beşdarî berxwedana Hîlwanê bûyî ye. Dema ku xizmên wê hatin girtin, ew neçar ma ku ji welat derkeve. Ew li malên li Beyrût û Şamê lêhûrbûn dike, di nav refên partiyê de xwendin û nivîsandinê fêr dibe û hişmendiya xwe ya îdeolojîk bi girîngî pêş dixe.

Ewê di nav komên pêşîn û yekîneyên propagandaya çekdarî yên pêşîn ên ku derbasî Botanê biban de cîh girt. Beşdarî amadekarî û xebatên binesaziyê yên êrîşa 15ê Tebaxê bû. Ewê wekî yekem fermandara jin ku di şerê gerîla de fermandariya yekîneyeke leşkerî ya karma kir, cihê xwe di dîrokê de girt. Ew fermandara taxima hêza mêr a li herêma Eruhê bû. Ew di 28ê Hezîrana 1985an de li nêzîkî gundê Bana, Eruh, li Botanê, di kemînekê de bi du hevalên xwe re şehîd bû. Piştî ku hevalên wê, Halîl û Osman, di şerê demjimêran de şehîd dibin, ew bi tena serê xwe şer didomîne. Ew ji dijminê ku bangawaziya teslîmbûnê dike û dibêje "Tu jin î, tu nikarî şer bikî” yekser nîşan dide ka jin çawa şer dike. Berxwedana wê di dema şer de bandorek kûr li ser raya giştî dike. Wêrekî, înîsiyatîf û pisporiya wê ya pratîkî ya giştî rêzgirtina fermandariya wê qezenc dike. Ezmûna wê ya ku wekî fermandarek fermandariya mêran jî kiriye di wan salên ku baweriya serdest a ku jin nikarin şer bikin de dihêle ku ew pêşdaraziyên li dijî jinan bişkê.

RÊXISTINA YEKEM A JINÊN KURD: YJWK

Piştî biryara ku di kongreya sêyemîn de hat girtin, di kongreya yekem de, ku ji 31ê Cotmeha heta 1ê Mijdara 1987an li Hanover, Almanya, bi 80 delegeyan pêk hat, hewldanên rêxistinkirina resen a jinan hatin damezrandin. Kongre bi piranî ji aliyê jinên ji nav gel ve hat lidarxistin. Ji ber nebûna şert û mercên rêxistinî û bingehên li Kurdistanê, hewldanên bi vî rengî li Ewropayê hatin destpêkirin. Yekem rêxistina jinan a resen a têkoşîna azadiya Kurd bi navê Yekîtiya Jinên Welatparêzên Kurdistanê (YJWK) hat damezrandin. Hozan Mizgîn (Gurbet Aydın), ku perwerdehiya xwe ya li seheya Serokatî temam kir û derbasî Ewropayê bû, di destpêkê de xebata jinan bi rêvebir. Berî damezrandina YJWKê, wan li hemû deverên ku Kurd lê rêxistin bûne ji bo çalakiyên 8ê Adarê li civîn dar xistin û di sala 1987an de, jinên Kurd 8ê Adarê bi girseyî pîroz kirin. Hozan Mizgîn di damezrandina YJWKê de roleke girîng lîst, ku ev yek di xebatên jinên Ewropî û têkoşînên siyasî û îdeolojîk ên jinên Kurd de destpêşxeriyeke girîng bû. Bi damezrandina YJWKê re, li parêzgeh û bajaran hewldanên rêxistinkirina jinan hatin kirin. Ji bo perwerdekirina jinan komîteyên jinan û komên perwerdeyê hatin avakirin. Kovareke jinan a bi navê Jina Serbilind, hate weşandin. Di encama komîteyên jinan û hewldanên rêxistinkirinê yên YJWKê de, jinên Kurd ên li Almanyayê di 8ê Adara 1988an de bi meşekê ku du hezar jin beşdar bûn, çalakiya 8ê Adarê pîroz kirin.

PÊVAJOYA SERHILDANÊ Û DI SERHILDANAN DE PÊŞENGÊN JINÊN KURD

Di navbera salên 1990 û 1995an de gelê Kurd li dijî zilm û zordariya dewleta Tirk rabû ser piyan û dengê xwe bilind kir. Li Cizirê di Çileya 1989an de ji aliyê dewleta Tirk ve şehîd xistina Heval Binevş Egal bandorek kûr li ser gel kir. Şehadeta Binevş Egal ji aliyê gelê Kurd ve bû sedema destpêkirina tevgera serhildanê. Binevş Egal, ku di nav civakê de dixebitî, bi helwesta xwe ya mîlîtan bandorek mezin li gelê Botanê kir û berxwedana xwe ve efsanewî bû. Vê mîlîtana jin a efsanewî bi sedan, heta bi hezaran şopînerên jin jî afirand. Di navbera salên 1990 û 1995an de, serhildana gelê Kurd bi pêlan li seranserê hemû parêzgehên Kurdistanê belav bû. Zekiye Alkan li Amed, Rahşan Demîrel li Îzmîrê û Ronahî û Berîvan li Ewropayê bi helwest û sekna xwe ya şer biryardariya xwe ya bilindkirina pêşengiya jinên Kurd di serhildan û berxwedana tevgera PKKê de nîşan dan û agir berdan bedenên xwe. Cejna vejîn û berxwedanê ya gelê Kurd, bi saya xebata van jinên Kurd a bi pêşengiya têkoşînê, niha wateyek mezintir digire û tevgera jinên Kurd di warên siyasî û civakî de yekem leza xwe pêş dixe.

Piştî serhildanan, bi hezaran ciwan, xwendekar û yên nexwendekar, ji bajaran bigire heya gundan, tevlî PKKê dibin. Di vê demê de keçên Kurd beşdarên herî zêde ne. Ji bo jinên Kurd ku hejmara wan li çiyayan zêde dibe şêweyek nû ya rêxistinbûnê dibe pêdiviyek neçar. Bi vê zêdebûna hejmaran re, nîqaş û analîzên di derbarê avakirina artêşên jinan de jî zêde dibin. Rêxistina heyî ya jinan û pozîsyona wan di nav têkoşîna PKKê de êdî têrê nake ku hewcedariyên rêxistinî yên van jinan bicîh bîne. Hewldanên dîtina çareseriyên ji bo azadiya jinan û pirsgirêkên rêxistinî bi rêya rêxistinek berfirehtir zêde dibin.

Rêber Apo avakirina artêşekî jinan wekî garantiya şoreşê dibîne û bi baweriya ku artêşek jinan dê karakterê avahiya leşkerî ya ku ji hêla mêran ve serdest e biguherîne, hewldanên ji bo avakirina artêşek jinan lez dike. Jinên mîlîtan, bi piştgiriya Rêber Apo xwe li gorî perspektîfên xwe rêxistin kirin û bi baweriyeke mezin tevlî hewldanên avakirina artêşeke jinan bûn. Heta wê demê, gerîlayên jin, ku nikarîbûn heta wekî tîmekê jî xwe rêxistin bikin, di bin perspektîf û talîmatên avakirina artêşekê de dest bi rêxistinkirina xwe di asta tîm, tabûr û kompaniyê de kirin. Bi zanistiya ku artêşeke jinan dê serkeftina diyarker a şoreşa Kurdistanê be, jinên gerîla bi biryardariyeke mezin li dijî hemû astengiyan meşiyan.

FERMANDARA EFSANE YA ARTÊŞA JINAN: BÊRÎTAN

Di sala 1992an de, dewleta Tirkiyê, bi piştgiriya teknîkî ya hêzên hevkarên Başûr, DYA, Îngîlîstan û NATOyê, operasyonek li dijî tevgera PKKê pêş xist. Aliyê herî girîng ê şerê Başûr ê 1992an hêza jinana ku li hember xiyanet û teslîmbûnê helwestek azadiyê afirîn bûn. Bêrîtan (Gülnaz Karataş) navê sembol ê vî şerî be jî, bêhejmar şervanên jin ên mîna Bêrîtan di Şerê Başûr de rolên xwe wekî lehengên bênav lîstin. Banga Pêşmergeyan ji şervanên jin re, "Teslîm bibin, em ê tiştekî bi we nekin," ji eniya jinan ve bi bersivek tund dihat pêşwazîkirin.

Eniya ku Bêrîtan tê de cîh digre bi Pêşmergeyên KDPê re dikeve nava pevçûnên dijwar û di mewziyan de pevçûnên tûnd dest pê kirin. Bêrîtan di nava sengerekî ku derdorê wê tev zinar bûn de kete  pevçûnê û heta ku hemû cebilxaneya wê xilas bû şer kir. Dema ku ji hêla Pêşmergeyên KDPê ve tê dorpêçkirin ew bi tena xwe ye. Ne guleyek û ne jî bombeyek heye ku biteqîne. Dema ku Pêşmerge nêzîkî wê dibin, jê re dibêjin ku “teslîm bibe û emê zirarê nedin te”. Yekem helwesta Bêrîtan ew e ku çeka xwe li zinaran dixe û dişkîne. Ew tehemûl nake ku çeka wê jî bikeve destên dijmin. Piştî ku çeka xwe dişkîne, bêyî dudilî jiyan bike xwe ji zinaran diavêje xwarê. Pêşmergeyên ku şahidiya wê gavê kirine û şahidiya wê kirine tevahî şok dibin. Ew li beramberî vê jina wêrek ku dixwestin bigirin û bêxin hevjîna xwe şerim dikin û jê re rêzdariyek mezin nîşan didin. Ew dadikevin ser cenazeyê wê, Bêrîtanê bi xwe re dibin û wê vedişêrin. Piştre cenazeyê wê radestî gerîlayan dikin. Hin ji pêşmergeyên ku şahidiya berxwedana Bêrîtanê kirine û bihîstine, paşê li dijî gerîla şer kirinê red dikin.

Rêberê Gelê Kurd Abdullah Öcalan ji helwesta Bêrîtan ya ku li beramberî teslîmbûn û xiyanetê ya di hundur de pêşketiye û her weha ji berxwedana wê ya li hember destwerdanên hêzên derve pir bandor dibe. Wekî bersiva berxwedan û sekna mîlîtan a Bêrîtanê ew lez dide gavên avakirina artêşeke jinan. Armanc dike ku bîranîna Bêrîtan û gerîlayên jin ên Kurd ku mîna wê di şer de jiyana xwe ji dest dan, mayînde bike û têkoşîna wan xurttir bike. Di  mehên Mijdar-Kanûna Pêşîn a 1993an de, artêşa jinan bi fermî tê ragihandin.

1993: DAXUYANIYA ARTÊŞA JINAN

Di sala 1993an de asta pêşketinê a ku tekoşîn gihîştiye, zêdebûna hejmara jinan a tevlîbûna refên gerîla û rola hêzên jinan a di şer de, tevahî  bingeha avakirina artêşeke amade dike. Ji avakirina komê heta sala 1993an, têkoşîna jinan a di nav PKKê de nêzîkî 18 salan dom kir. Piştî gelek ked û hewldanan, di dawiyê de li ser bingeha hêz, îrade û biryarên xwe ew dibin xwedan hêzekî rêxistinkirî.

Avakirina artêşa jinan û piştre ji bo vê derbasbûna pergaleke rêxistinî ya nû, di nav gerîla de serdemeke nû da destpêkirin. Her çiqasî ev pêşketin ji hêla mêran ve bi berfirehî nehatibe pejirandin ji ber ku ew rêwerzek ya Rêbertî bû, li dijî wê derketin çênebû. Gava yekem a derbasbûna bo artêşeke jinan, rêxistinkirina di yekîneyên cuda de û parastina baregehên cuda bû. Ji Çiyayên Zagrosê heta Botanê, ji Amed heta Dêrsim û Çiyayên Serhadê, jin kampên xwe yên zivistanê amade dikin û baregehên xwe li seranserê herêmên bakur û başûr avadikin. Ji avakirina tîman bigire heta berhevkirina pêdiviyan, avakirina depoyên bin erdê, çêkirina mevziyên binerd, kar û barên cebilxaneyan û girtina ewlehiya giran hemû karên pratîkî jin bi xwe pêk tînin.

Nirxê ku Serokatiya me dide pirsgirêka jinan û rêxistina wê bi asta analîzê ya ku ewî bi dest xistiye hêz û îradeyek mezin di avahiya mîlîtan a jinan de diçîne. Avakirina artêşeke jinan di jinên Kurd de vîna jin derdixe holê û yekbûna vînê diafirîne. Ji ber ku rêxistin hêzek e û ev hêz jî xwerêveberî û hişmendiya cewherî pêş dixe. Rûxmê berîdana hundir û derve parastina vîna xwe ya tekoşîn û serkeftinê a Tevgera Azadiya Kurd de artêşbûn û rêxistinbûna jin roleke diyarker dilîze. Ji xebata arteşbûnê re mîna xebatek bingehîn nêzîkbûn pêşdikeve û jin di hemû qadên têkoşînê de rêxistinên bêhempa ava dikin. Jin di nav artêşê de tîm, tabûr û yekîneyan ava dikin. Bi rêya van rêxistinên ku diafirînin v ew bi awayekî çalaktir xwe tevlî şer dikin. Ew xebitînn xwe yên navxweyî tevger dikin û fermandarên xwe bi xwe hildibijêrin. Li ser pirsgirêkên xwe nîqaş dikin û dibin hêza çareseriyê. Ji ji vir û şunde dibin hêza çareserkirina pirsgirêkên xwe, ew dibin hêza girtina biryaran û tevgerkirina planên xwe. Rêber Apo jinan di asta herî bilind a rêveberiyê de digire.

ÇALAKIYÊN TAYBETÎ PIŞTÎ RAGIHANDINA AVAKIRINA ARTÊŞA JINAN

Piştî îlana avakirina artêşa jinan, yekem çalakiya taybet Herema Botanê Çiyayê li Cûdî hate kirin. Sozdar Xalîla, ya ku fermandara yekineya li Cûdî ye dixwaze çalakiyekê ku tenê jin beşdar bibin pêk bîne. Ew ji çalakiyek sûîkast an sabotajê zêdetir dixwaze bi awayek hîn bi bandor li dijmin bide. Ji ber vê yekê ew plan dikin ku di navbera rêya Şirnex û Cîzreyê de êrîşî dijmin bikin. Tabûra Tankê ya ji hêla Cîzirê û Tabûra Madenê ya ji hêla Şirnexê ve nêzî cihê çalakiyê bûn çeperên sereke bûn. Qada çalakiyê ya ku hatî diyarkirin pir nêzîkî dijmin bû. Pênc kes ji bo kemîna mûdaxaleya ku ji hêla Tabûra Tankê ve werin man, di heman demê de komeke din a ji pênc kesan ji bo mûdaxaleya ji hêla Tabûra Madenê ve were kemîn danî. Di dest vê komê de çekên B7 û çekên BKC hebûn. Tevahiya komê ji jinan pêk dihat. Koma rê qutkirinê jî bi 3 koman hate dabeş kirin: yên ku dê kontrolkirina nasnameyê bikin, yên ku dê ewlehiya giştî misoger bikin û yên ku dê civînekê li dar bixin. Çalakî di nîvê Kanûna Pêşîn a 1993an de pêk hat. Çalakî li dora saet duyê piştî nîvro dest pê kir û 25 wesayîtên sivîl hatin rawestandin, nêzîkî 90 kes hatin komkirin. Çalakî bi qasî 45 deqîqeyan dom kir. Li cihê bûyerê, dijmin windahî dan, lê komên çalakiyê bêyî ku ti windahî hebin vegeriyan cihên xwe. Vê çalakiyê ne tenê moralê hêzên jinan, yê hemû deveran bilind kir û di heman demê de baweriya bi cewherî a jinê jî zêde kir. Piştî çalakiya li Cûdî, hêzên jinan li deverên din rêze çalakiyên xweser pêk anîn.

Piştî ragihandina damezrandina artêşa jinan, Yekîneya Ş. Berîvan, piştî derbaskirina demek lêhûrbûnê a di wargehek xweser a li herêma Amedê de, biryar da ku damezrandina artêşa jinan bi çalakiyek xweser ve pîroz  bike. Plankirin, keşifkirin û koordînekirin vê çalakiyê ji hêla Bese (Suna Çiçek) ve hate kirin. Di 8ê Adara 1994an de, bi beşdariya 11 şervanên jin, rêya Genç-Lice hate girtin û nêzîkî 60 wesayît hatin rawestandin. Kontrolkirina nasname û lêgerîn hatin kirin. Piştî belavkirina propagandayê ji raya giştî re, ew ji cihê çalakiyê derketin û vegeriyan cihên xwe.

Di 19ê Çileya 1994an de, Komara Tirkiyeyê ji bo ku cihên gerîlayan keşif bikin balafirên xwe şandin herêma Zelê. Dema ku baregehê fêm kir ku dijmin amadekariya êrîşekê dike, tedbîr girt. Topên dijî-balafirî (DOÇKA) li ser girên ku li ser herêma Zelê de bûn hatin bicihkirin, û hêza jinan li ser yek ji van girên stratejîk hatibû bicihkirin. Binevş berpirsê DOÇKA bû, û girê ku ew lê bûn, yê herî stratejîk ê herêmê bû. Binevş yek ji wan doçkayên ku li ser çar girên cuda hatibûn bicihkirin destê xwede digirt. Dema êrîşên balafiran li ser heremê destpêdike Binevş bi doçkaya xwe dest bi gulebaranê dike. Doçkayên ku li ser girên din hatibûn bicihkirin jî bi domdarî li balafirên şer dixin. Binevş di nav kesên ku çeka doçka bikar dianî de kesa herî jêhatî bû. Bi gulebarana bê navber a Binevşê ve yek ji balafiran dikeve xwarê. Balafirê F-16, di nav dûmanekê de winda dibe û li herêma Qendîlê dikeve xwarê. Binevş ne tenê bû yekem gerîlaya jin ku çeka Doçka bikar anî di heman demê de bû yekem kesa ku di pêvajoya şer a heta wê gavê de balafir xistî xwarê.

Di Hezîrana 1996an de, hêzên jinan li dijî Qereqola Polîsan a Serê Sevê ya li herêma Çîçaye Reş a li Zapê hewldanek tacîz û suîkastê pêk anîn. Wan bi karanîna B7, BKC, Karnas û qlêşan ve gûleyên tacîzê li qereqolê reşandin. Di êrîşê de du leşkerên dijmin hatin kuştin û sê jî birîndar bûn.

HEVRÊYA KU RÊBER APO JÊ RE DİGOT "HEVALA KU Dİ WARÊ LEŞKERÎ DE HERÎ BIHÊZ"

 ‘MİHRİBAN SARAN (AZÎME)’

Mihriban Saran (Azîme) li gundê Tatanê yê navçeya Varto ya Mûşê ji dayik bû. Berî sala 1980an dema ku wek mamoste dixebitî, ewê bi PKKê re nas kir û di sala 1981an de tevlî têkoşînê bû. Fermandar Azîme yek ji milîtanên jin ên pêşîn bû ku tevlî partiyê bû. Ewê navê Azîme Demîrtaş a ku şehadeta wê îlham da wê girtî bû. Di Kongreya sêyemîn a PKKê de, ji ber helwesta xwe ya çalak û bi biryar ji bo Komîteya Navendî hate hilbijartin. Fermandar Azîme wekî yek ji gerîla û fermandarên jin ên pêşîn li çiyayên Kurdistanê dîrok nivîsand. Wêrekî û şerkeriya ku Azîme li Botanê nîşan da, ew ji bo dijmin kir kabûsek. Bi rêbertiya xwe, wê baweriyek mezin di hevalên xwe û gel de çêkir. Gotinên Rêbertî ên ku ji bo Heval Azîme dibêje "Ew hevala me ya herî bihêz a di warê leşkerî de ye, ew her tiştê ku hûn jê re dibêjin dike, ew kesek e ku dikare her tiştî bike ye" asta milîtanî û ruhê şer ê Heval Azîme bi awayê herî baş eşkere dikin. Di sala 1992an de, wekî fermandareke eniya şer di Şerê Başûr de, wê şerê li eniyan pêşwazî kir. Li Heftanînê, şêwaza fermandariya wê derbên bi bandor li hezaran pêşmergeyên KDP û artêşa Tirkiyeyê xist. Azîme (Mihriban Saran) ya ku yek ji fermandar û kadroyên pêşeng ên jin bû, di operasyona ku li Herekolê rû dayî de bi topên hawanê şehîd bû. Di sala 1994an de li Botanê di serdema ku wêya bi fermandariya xwe artêşa jinan pêş bixista de ev şehadeta wê ya ji nişka ve qewimî ji bo PKK û artêşa jinan windahiyek mezin bû.

1995: GARANTIYA JIYANEKE AZAD YAJK (YEKÎTÎYA AZADIYA JINÊN KURDISTAN)

Tevî ragihandina artêşa jinan a di sala 1993an de û xwerêxistinkirina pratîkî û pêkanîna serketî ya hêza jinan li ser vê eksenê heta damezrandina YAJKê jî pergala rêxistinî ya ji bo artêşeke jinan bi tevahî pêş neketibû. Berî pêvajoya YAJKê, rêxistinên xweser di asta tîm, taxim û yekîneyan de dihatin avakirin, hin çalakiyên xweser dihatin pêşxistin û jin bi rêxistinbûna xwe bi xwe dest bi beşdarbûna şer dikin. Lê belê, heta wê demê jî pergalek rêxistinî an go formatek hevpar a ku li seranserê Kurdistanê were bicîh kirin tune bû. Bi YAJKê re, pergalek rastîn ji bo jinan hate damezrandin, û rêxistina jinan di warên îdeolojîk, leşkerî û siyasî de xurt bû, ket serdemek ku bi rastî mîsyona xwe ya rêbertiyê pêk anî. Bi damezrandina YAJKê re, di nav tevgera azadiyê de di warê têkoşîna îdeolojîk de pêşketinên şoreşgerî çêbûn. Bi damezrandina artêşê re, bingehên rêxistina jinan bi xurtî hatin danîn, lê bi YAJKê re, têkoşîna zayendî di têkoşîna rizgariya jinan de, li ser bingeha îdeolojiya rizgariya jinan, derket holê. YAJK dibe rêxistinek ku prensîba hemî biryarên der barê jinan de tenê dikarin ji hêla jinan ve werin girtin, bicîh tîne.

Kongreya damezrandina YAJKê di 8ê Adara 1995an de, li şkeftekî li herêma Golka ya Metîna yê de hate lidarxistin. 340 delege beşdar bûn. Ji bilî delegeyan, komek hevalên mêr jî wekî guhdarvan beşdar bûn. Kongre heşt rojan berdewam kir, bi rûniştin û platformên rexne û rexnekirina xwe, û piştre bi pêşnûmeyên biryaran, ku bi îlankirina YAJK û axaftina wê ya dawîn di 16ê Adarê de bi dawî bû. Kongreyê her wiha baregeheke YAJKê ya ji 21 endaman, 17 endamên tam û 4 cîgiran pêkdihat hilbijart. Ev kongre wekî yekemîn Kongreya Jinan a Neteweyî di dîrokê de cih girt. Gerîlayên jin ên ku beşdarî kongreyê bûn, navê vê şikeftê ku dê di dîrokê de wekî Şkefta YAJKê cih bigire, ‘Peresgeha Jinê’ danîn.

XWEDAWEND ZÎLAN Û DESTKETINA HERÎ MEZIN: PARTIYA JINAN

Tevgera Azadiya Jinan, piştî ku avahiyek îdeolojîk û rêxistinek berfireh bi dest xist, bi çalakiyên fedaî bersiv da komploya navneteweyî ya ku di sala 1996an de pêk hatî. Helwesta şervanên jin a li dijî komployê hembêzkirina Tevgera Azadiya Kurd û Rêbertiya wê bû. Heval Zîlan (Zeynep Kınacı) çalakiya yekem a fedaî ya li dijî komployê pêk anî. Di 30ê Hezîrana 1996an de, wê xwe veguherand bombeyek mezin û li navenda Dêrsimê, di merasîmek leşkerî de derbeyek mezin li artêşa Tirk da. Zîlan, bi vê çalakiyê re, rê li ber rewşa xitimîna taktîkî ya ku gerîla jiyan dikirin vekir. Çalakiya Zîlan bi teqîna di hişê dijminê ku dixwaze azadiyê ji holê rake ve dijmin tûnekirin e. Li dijî êrîşên komploger ên ku azadî û pêşengê azadiyê Rêber Apo hedef digirin ev helwestekî azadiyê ye. Heval Zîlan vejîna dengê xwedawendê ya ku di tarîtî de winda bûyî ye.

Rêber Apo, ku dixwest PKKê veguherîne partiyeke jinan, di qada îdeolojîk de jî roleke pêşeng da jinan. PKK, ku destpêkên dîrokî ve tijî ye, gavên girîng ber bi avakirina partiyeke jinan ve avêt. Pêvajoya ji sala 1996’an heta 1998’an bi amadekariyên destpêkê yên ji bo avakirina partiyeke jinan ve derbas dibe. Rêber Apo bi analîzên berfireh ên ku di wan pêvajoyan de kir, girîngiya ku dida avakirina partiya jinan nîşan da. Bi berçavgirtina jinan ne tenê wekî zayendeke bindest heman demê de wekî çînek û neteweyeke bindest jî, Rêber Apo bi berdewamî girîngiya jinên azadbûyî wekî gelekî û mirovahiyê yê azad her tim li holê danî. Li gorî vê rastiyê mîlîtanên jin mezin kir û perwerde kir. Wî rêxistinkirina tenê di bin navê YAJK de pêk dihat ji bo jinên Kurd wekî rêxistineke teng didît û di vê çarçoveyê de diwest ku jinên Kurd rêxistineke berfirehtir avabikin. Jina ku bê bîrdozî û rêxistin hatî hiştin bi lez ber bi Bîrdoziya Rizgariya Jinan ve û ber bi avakirina partiyekê, avahiya rêxistinkirî û bernameyî ya vê bîrdoziyê ve diçe.

Bîrdoziya Rizgariya Jinan li ser pênc prensîbên bingehîn hatiye avakirin. Ev prensîb welatparêzî, îradeya azad û ramana azad, rêxistin, tekoşîn, estetîk û bedewî ne.

Geşedanên tên jiyin, asta rêxistinbûnê ya gihîştî û asta ku bi hişmendiya zayendî ya bihêz a ku ji hêla perwerdehiya jinan ve hatî afirandin, pêdiviyek bîrdozî eşkere kir û Bîrdoziya Rizgariya Jinan di 8ê Adara 1998an de hate ragihandin.

Rêber Apo hewldanên pêşxistina tevgera jinan wekî "projeya xwe ya nîvço mayî" bi nav kir û ji bo ku ev proje bi şêwazê partîbûna jinan ve nasnameya xwe ya azadiyê bi dest bixe tevî hemî şert û mercên tecrîd û îşkenceyê, hewldanên xwe li Girtîgeha Îmraliyê domand. Jinên Kurd bi hembêz kirina vê projê ve, avakirina partiyek ku ji jinên çar aliyên cîhanê bikaribin xwe tê de bibînin û îfade bikin kirin armanc. Bi vî rengî, di navbera 2 û 12ê Adara 1999an de, Kongreya Jinan a Duyemîn bi beşdariya 140 delegeyan hate lidarxistin û damezrandina partiyek jinan bi navê PJKK hate ragihandin. Jin êdî ne tenê di çalakiyên leşkerî de her wiha di qadên siyasî, bîrdozî û dîplomatîk de jî wekî partiyek jinan xwe birêxistin dikirin. Her wiha di bin nasnameya partiyê de beşdarî çalakiyên giştî dibûn.

Di salên piştre de, hewldanên partiya jinan, li ser bingeha perspektîfên ku ji hêla Rêberê me ve hatine pêşxistin û pêdiviyên ku derketine holê wekî pêkhateyên PJA û PAJK rêxistinbûna xwe berdewam kirin. Wan di sala 2005-an de hewldanên xwe yên partiyê di bin navê PAJK-ê de berfirehtir kirin, bername û rêziknameyên xwe li gorî Paradîgmaya Civaka Demokratîk, Ekolojîk û Rizgariya Jinan guhertin.

ARTÊŞA JIN A ŞOREŞA AZADIYÊ: YJA-STAR

Di sala 2004an de, li gorî perspektîf û pêşniyarên Rêber Apo, rêxistin di bin navê YJA-STAR de ji nû ve hate rêxistin kirin û navê "Star" ango xwedawenda Kurd, girt. Têgeha "Star" behsa xwedawendên dîroka Kurd dike. Ev nav hem ji ber ku bi kokên dîrokî ve girêdayî ye û hem jî ji ber ku hêzek afirîner û parastinê ya wekhev bi çanda Xwedawendê temsîl dike, hate hilbijartin. Jinên Kurd, bi artêşa xwe ya xweser erkê xwe yê bingehîn dibînin ku bersivê bidin hemî êrîşên li dijî welat û gelê xwe û ewan biparêzin. Nasnameya bîrdozî a hêzên parastina jinan ên YJA-STAR wekî PAJK hate pênase kirin û pergala konfederalîzma jinan wekî hêza parastina rewa ya KJK, ku prensîbên wê yên rêxistinî vedihewîne, hate damezrandin. YJA-STAR, ku wekî hêza parastina rewa ya jinan hate rêxistin kirin, di nav HPG de xwedî avahiyek xweser e. Hêza parastina rewa ya Tevgera Rizgariya Jinan, YJA STAR, artêşeke gerîla ya jinan e ku ji rêxistina leşkerî ya kevneşopî dibihure, li dora sosyalîzma demokratîk xwe birêxistin dike, şerê gerîla yê jinan pêş dixe û berfireh dike. YJA STAR a ku xwedan mîrateya berfireh ya ku tekoşîna ji hêla gerîlayên jin ve li çiyayên Kurdistanê tê meşandin e, tenê hêza parastina rewa ya jinên Kurd na, ya hemî jinên cîhanê ye temsîl dike.

Gerîlayên jin ên di bin sîwana YJA STAR de pisporiya taktîkî û teknîkî ya girîng bi dest xistin. Vê destkeftiyê di derketina holê a şêwazê şerek afirîner û avêtina gavên wêrektir de rolek lîstiye. YJA STAR, bi rêxistinbûna ya ji nûve gihîştiye asta avakirina artêşê ku raya giştî xwe bi awayek yekser di nav de dibîne. Pêşketinek bi lez him di hejmar û him jî di kalîteyê de hatiye bidestxistin. Pêşketinek girîng hatiye bidestxistin, bi taybetî di warê fermandariyê û li eniyên şer de wekî gerîlayên profesyonel beşdarbûnê de astek gîrîng hatiye girtin. Gavên ku jinan bi hişmendî û ezmûna xwe avêtine, bandorek mezin li ser têkoşîna bîrdozî a jinan jî kiriye. Di nav avahiya artêşa giştî de pêşengî û sekna wêrek a ku jinan nîşan dane tê mînak girtin. Bi sekin û helwestek vî rengî tevgerîna jinê di hişmendiya mêr de jî bûn sedema veguherînekê. YJA-STAR, di vê serdema nû de, bi paradîgmayek nû û prensîbên rastdarî û gerdûnîbûnê tevgeriya. Beşdarbûna gelek gerîlayên jin ên enternasyonalîst bi saya vê xeta nû pêk hat. Van şervanên jin ên enternasyonalîst lehengiyek mezin nîşan dan û şehîd bûn. Artêşa me ya gerîla ya jinan a YJA-Starê, bi sûdwergirtina ji ezmûn û pisporiya têkoşîna bênavber a Tevgera Azadiya Kurdistanê ji salên damezrandina xwe heya roja îro, roj bi roj mezin bû û pêş ket. Îro, em li ber bidestxistina şoreşa azadiya jinan û şoreşa li Kurdistanê ne.

PÊNGAVA ŞOREŞGERÎ YA 1Ê HEZÎRANÊ

Pêvajoya bêçalakbûnê ya pênc salan a bênavber ku gerîla ji sala 1999an û vir ve di meriyetê de bû di sala 2004an de bi biryara Pêngava 1ê Hezîranê bi dawî bû. Tevgera Azadiyê, ku bi agirbesta yekalî ya ku ji 1ê Îlona 1999an vir ve cara çaremîn bû ku hatibû ragihandin re ji nû ve ketibû pêvajoya parastina pasîf. Di 1ê Hezîrana 2004an de, pêngavekî stratejîk a plankirî û rêxistinkirî di çarçoveya ‘Stratejiya Parastina Rewa’ de, bi awayek çalak dest pê kir. Ji ber vê yekê, Pêngava Şoreşgerî ya 1ê Hezîranê ji bo Tevgera Azadiyê wekî Pêngava 15ê Tebaxê a duyemîn tê hesibandin.

Di 1ê Hezîrana 2004an de, PKKê ji cîhanê re ragihand ku ew ê di bin pêşengtiya HPG û YJA Star de ji nû ve parastina çalak dest pê bike û dê li hemû deverên Kurdistanê têkoşîn were meşandin. Li derveyî parêzgeha Amanosê, gerîlayên jin derbasî herêmên gerîla ên wek Botan, Dêrsim, Serhat, Garzan, Amed û Deryaya Reş bûn. Ew kesên ji ber pênc salên bêçalakiyê êdî wer bawer dikirin ku gerîla nikarin şer bikin û wê ji holê rabin dema ku encamên Pêngava 1ê Hezîranê eşkere bûn, şaşiya xwe bi çavên xwe dîtin. Di van pênc salan de, hêza gerîla bi perwerdeyek awarte ve xwe pêş xist, di demek bê şer û çalakî de xwe di her alî de çekdar kir. Gerîlayên ku xwe li ser bingeha paradîgmayek nû hem ji hêla leşkerî ve û hem jî ji hêla îdeolojîk ve ji nû ve ava kirin di Pêngava 1ê Hezîranê de pêşketin û şêwazê gerîlatiya nû eşkere kirin. Di gelek taktîkên leşkerî, serweriya her cûre çekan, nûkirina taktîkên xwe, sabotaj, sûîqest, kemîn û serdegirtinan de gihîştina astek profesyonel ve gerîla Pêngava 1ê Hezîranê veguherand ruhê Pêngava 15ê Tebaxê û serdemek nû dan destpêkirin. Pêngava 1ê Hezîranê polîtîkayên dijmin ên sekinandin û hilweşînê hilweşand, di çareserkirina pirsgirêka Kurd de serdemek nû da destpêkirin.

PÊVAJOYA ŞERÊ GEL Ê ŞOREŞGERÎ YA 2011-2012

Şerê Gel ê Şoreşgerî yê 2011-2012an de li Herêmên Parastina Medya û Bakurê Kurdistanê di hejmara jinan a di artêşê de gihişte lûtkeyê. Bi destpêkirina ‘Şerê Gel ê Şoreşgerî’ û ‘Serdema Stratejîk a 4emîn’re, artêşa jinan hem ji hêla bîrdozî û hem jî ji hêla leşkerî ve pêşketinek girîng bi dest xist. Perwerdehiya pispor a di branşên leşkerî de di nav hêza YJA STAR de şerê profesyonel û pêşkeftina taktîkî pêş dixe. Bi taybetî li deverên ku şer bi awayekî çalak tê meşandin, jin di asta fermandarî û şervanan de bi rolên rêbertiyê ve beşdar dibin. Li gelek deveran; wekî Zagros, Botan, Serhat, Amed û Dêrsimê, Şerê Gel ê Şoreşgerî, ku li ser bingeha Stratejiya 4emîn hatiye avakirin, di bin pêşengtiya jinan de gav bi gav pêş dikeve. Bêhejmar fermandar û şervanan beşdarîyên girîng di pêşengiya Şerê Gel ê Şoreşgerî de kirine. Gelek fermandarên YJA-STAR’ê, di nav de Berçem Amed, Arjîn Garzan, Çîçek Kiçî, Rozerîn Mardîn, Delal Amed, Aze Malazgirt, Nalîn Muş, Helîn Gare û Devrîm Amed, pêşengiya pêngavê kirin û heta nefesa xwe ya dawî bi qehremanî şer kirin. Di salên 2011-2012an de, cara yekem hêzek ewqas mezin a gerîlayên jin beşdarî şerê gelê şoreşgerî bû. Beşdarbûn û pêşengiya wan bêhempa bû. Di şerê li dijî dewleta Tirk de di navbera salên 2011 û 2012an de, hêzên YJA-STARê bi karanîna hêzên xwe, cara yekem çalakiyên xweser yên di vêê astê de pêk anîn. Van çalakiyan ji bo artêşa YJA-STAR’ê destkeftiyek û ezmûnek dîrokî afirandin.

Encamên siyasî yên vê pêvajoya ku diqewimî jî pir kûr bûn. Bi beşdarbûna gelek gerîlayên jin ve di vê pêvajoyê de, dewleta Tirk û hikûmeta AKPê neçar ma ku di dawiya sala 2012’an de Rêber Apo têxin devrê û bi rêya şandeyan dest bi danûstandinan kirin. Ji nû ve piştrastkirina neşikestina tevgera me a ku berxwedana qehremanî hem êrîşên teknîkî û hem jî yên psîkolojîk ên dijmin têk bir, girîng bû. Bê guman, nîşandana neşikestina tevgera azadiyê li hember êrîşên dijwar ên ku di van salan de pê re rû bi rû ma, destkeftiya wê ya herî mezin bû. Dîrok nivîsandina berxwedana ku li herêmên me ên gerîlayên pêş dikeve careke din îspat kir ku tu hêz û teknîk nikare fedaîtiya milîtanên APO bişkîne. Lewra îspat kir ku şerê gerîlatiya rastîn, dema ku bi fedaîtiyê re were strandin, dikare li beramberî her êrîşekê bi ser bikeve.

ŞOREŞA ROJAVA, ÊRÎŞÊN DAIŞ'Ê Û ROLA ARTÊŞA JINAN

YJA STAR, li ser bingeha paradîgmayek nû, li ser bingeha prensîba parastina xwe, di gelek beşên rêxistinê de beşdarbûnek girîng derxist holê.

YJA STAR li Rojhilat, Rojava, Bakur, Başûr û Şengalê xwe birêxistin kir. Bi vî awayî, di bin sîwana rêxistina îdeolojîk a jinan de, YJA STAR di nav pergala konfederal de li seranserê Kurdistanê, bû hêza parastina xwe ya jinan. Li ser vê bingehê, YJA STAR li qada çalakiya xwe her roj hêmanên nû zêde kir. Wêneyek artêşekê, ku bi hezaran gerîlayên jin amade bûn, hate xêzkirin.

Teyîsîna ezmûna bîrdozî, leşkerî, civakî û rêxistinî ya ku di têkoşîna rizgariya jinan de hatî bidestxistin, ji bo têkoşînê platformek nû û bihêz afirand. Ji ber vê yekê, gelek jinan ji bo tekoşînkirina bi hev re berê xwe dan refên YJA STAR ê. Rastiya artêşek bihêz, ku jinên ji Rojhilata Navîn û deverên din ên cîhanê, ku dixwestin li dijî hişmendiya mêrê serdest şer bikin, dikarin bi hev re tevbigerin, eşkere bû. YJA-STAR’ê ji bo têkoşîna li dijî her cure şîdeta li dijî jinan rêxistina xwe li Kurdistanê berfirehtir kir. YPJ, hêza leşkerî ya jinan a Şoreşa Rojava, xwe li ser van prensîban birêxistin kir. Ji bo bidawîkirina hilweşîna civakî ya ku ji hêla jinên li Rojava ve tê kirin, veguherî rêxistinekê ku ji deh hezaran jinan pêk tê. Jin li ser bingeha parastina xwe tevlî YPJê bûn û derbên giran li hemû kod û avahiyên pergala serdest a mêran dan. Di heman demê de, dema êrîşên DAIŞ’ê yên 2014an de li ser Kobanî çêbûn, bi sedan gerîlayên jin ên YJA-STAR’ê ji çiyayên Kurdistanê derbasî Kobanî bûn.  Ji bo parastina jinên herêmê ewan mudaxeleya leşkerî ya herî bibandor a di dîrokê pêk anîn û derbeyek kujer li çeteyên DAIŞê dan. Di vê heyamê de, bi dehan gerîlayên jin ên YJA-STAR’ê heta guleyên xwe yên dawî şer kirin û li Kobanî şehîd bûn. Wêneya bêhêvîtî û bêvîniya ku pergalên serdest ên faşîst di jinên li Rojhilata Navîn û li çaraliyê cîhanê de hewl didan wekî nasnameyek biçînin, bi YJA-STAR û YPJ’ê a ku di bin îlhama YJA STAR’ê de xwe birêxistin kirî ve hate şikandin. Destkeftiyên ku YPJ bi dest xistî rê li ber xwe rêxistinkirina leşkerî û bîrdozî a jinên Ereb, Asûrî, Suryanî û Tirkmen vekir. Bingehek xurt ji bo parastina cewherî û têkoşîna bîrdozî a jinan hat afirandin. Bi vî awayî, ew ji bo jinên li çaraliyê cîhanê bûn çavkaniya bawerî û hêviyê û her ku çû rêxistinbûnek girîng derket holê. Şervanên jin ên enternasyonalîst tevlî refên YPJ bûn û dest bi şer kirin. Jinên ji çar aliyên cîhanê xwestin tevlî têkoşîna ku jinên Kurd pêşengiya wan dikin, bibin. Ewan şer kir û şehîd bûn. Têkoşîna ku jinan bi hêz û vîna xwe ya cewherî ve meşandin, jinên li çaraliyê cîhanê û rêxistinên din ên jinan re hêvî û îlham da. Hevgirtina di navbera jinên sosyalîst, anarşîst û jinên Kurd de bi lez mezin bû. Careke din hate îspat kirin ku hêza ku jin bi hev re derxînin dê derbên giran li hemî rêxistinên çeteyan ên di nav pergala serdestiya mêran de bide.

Di sala 2014an de, yekîneyên leşkerî yên YJA-STAR derbasî Şengal bûn û ji bo rizgarkirina jinên Êzidî ji zilm û zordariya DAIŞ’ê, ku ji hêla komên çete ve bi zîhniyeta netewe-dewletê ve hatî xurt kirin, şer kirin. Ewan ji bo ku wan ji zilm û zordariya DAIŞê rizgar bikin li wir şer kirin. Piştî komkujiyan, gelek înîsiyatîf ji bo hêzdarkirin û xwe parastina jinên Êzidî hatin avakirin. Di sala 2015an de, YJŞ (Yekiniyê Jinên Şengalê) hate ragihandin. Li hember hovîtiya li ser jinên Êzidî hatî meşandin, YJŞ di demek kurt de rêxistin û alavên berfireh bi dest xist. Gerîlayên YJA-STAR û şervanên YJŞ li Şengalê bûn garantorên azadiya jinan.

Gerîlayên YJA-STAR li Mexmûr û Kerkukê, li dijî zilm û komkujiyên ku di Başûrê Kurdistanê de li ser jinan hatîn kirîn jin parastin. Di êrîşên qirkirinê yên ku ji hêla hikûmeta AKP û çeteyên wê ve li Bakurê Kurdistanê hatin kirin de, YPS JIN, ku îradeya jinan temsîl dike, di şert û mercên şerê dijwar hêza ku dîrokê binivîse derxist holê. Li hemû deverên ku faşîzma AKPê xwe nîşan da, şervanên YPS JIN bi hêza xwe ya xweser ve li ser tetîkê man.

DI TÛNELAN DE ŞER DE BERXWEDANA GERÎLAYÊN JIN Û TÊKOŞÎNA WAN A ÎRO

Pêvajoya berxwedanê ya ku di navbera salên 2021 û 2025an de li dijî hêzên dagirker ên Tirk, li Bakurê Kurdistanê û Herêmên Parastinê yên Medyayê hatî meşandin dikare wekî salên gerîlatiya jina azad a ku di xeta modernîteya demokratîk de meşiyayî were binavkirin.

Di sala 2021an de, şerê tunelan wekî taktîkek bingehîn li dijî operasyonên dagirkeriyê yên artêşa Tirk hate destnîşankirin. Encamên şerên 2021an, pêşî li Garê û dû re jî di şerên Metîna-Avaşîn-Zapê de, bingehên vê taktîkê eşkere kirin.

Di şerê gerîla yê ku xwe dispêre tunelan de jêhatîbûnek girîng hate nîşandan. Ne tenê êrîşên dijmin ên hewayî û bejahî bi piranî hatin pûçkirin. Heman demê de ji bo ku li hêzên dijmin ên li erdê werin xistin; di warê ji tunelan derketin, derbên kujer lêdan û vegerandina tunelên berxwedanê de jî înîsiyatîf hate girtin. Di parastin û êrîşa li ser tunelan de, hêzên YJA-STAR ezmûnek berbiçav bi dest xistin, înîsiyatîf pêş xistin û di şerê gerîla yê profesyonel de pêşketinek girîng danîn holê. Bi taybetî, hêzên YJA-STAR di çalakiyên berdewam ên serdegirtin, sûîqest, êrîşên bi çekên giran û sabotajê de astekî girîng a profesyoneltiyê pêş xistin.

Herêmên Parastinê yên Medyayê, di tunelên şer de ev berxwedan hîna jî berdewam dike. Hêzên YJA-STAR dikarin li dijî artêşa dagirker a dewleta Tirk a faşîst û qirker di hemû tunelên berxwedanê de şer bikin, di dema şer de tunelan berfireh bikin û sengerên nû ava bikin. Li kêleka van xebatan di tunelên şer de xebatên xwe yên perwerde û rêxistinî bidomînin. Ev hemû astek girîng a şerê gerîla temsîl dike.

Hêzên leşkerî yên Tirk li tunelên şer ên Avaşîn, Metîna, Zap û Zapa Rojava, ku berxwedan çar sal in berdewam dike, bi karanîna gazên kîmyewî yên qedexekirî, teqemeniyên qedexekirî û bombeyên termobarîk, li ber çavên tevahiya cîhanê, bi sedan sûcên şer kirine. Benzîn ji deriyên tunelan re rijandin, tunelan bi ava zextkirî tijî kirin û hewl dan ku gerîlayên di hundir de bifetisînin. Gaza rondikrêj û bombeyên fosforê bikar anîn. Hewl dan ku tunelan bi kepçeyan, bi makîneyên sondajê û hîltiyan ve li ser gerîlayan de birûxînin. Tevî ku artêşa dagirker a Tirk her cure rêbaza îşkenceyê li dijî şervanên berxwedêr ên tunelan de abi kar anî jî, ewan nekarî xwe ji têkçûna herî mezin dûr bigire. Gerîlayên jin ên ku di tunelên şer ên Mamreşo, Werxelê, Girê Sor, Şikefta Birindara, Çemço, Sîda, Şehît Şahîn, Girê Hakkarî, Amediye, Girê Cûdî, Girê Bahar û gelek tunelên din de li ber xwe dan, ji ber bombebaran û madeyên kîmyewî porê xwe qut kirin. Di vê pêvajoya şer de, rastiyeke mêr a ku dibêje, "Em ê ji ber porê hevalên xwe yên jin jî ji vî dijminî hesab bipirsin û em ê têkoşînê mezin bikin” derketiye holê. Nimûneyên herî nadîde ên hevaltiyê a li gorî exlaq û prensîbên jiyana azad, di tunelên şer de derketin holê. Hêzên ku di tunelên şer de li ber xwe didan, diyar kirin ku berxwedan di tunelên ku hêzên YJA-STAR lê bûn de zêdetir domdar û bibandor bû.

Ji destpêka van operasyonan ve, Hêza Parastina Hewayî ya Şehîd Delal xwe ji bo beşdarbûnekî çalak bi cih kir, bi çalakiyên derve re piştgirî da hevalên xwe yên di tunelan de. Dema ku şerê tunelan pêş diket, hêzên gerîla yên jin jî şiyana teknîkî û taktîkî ya pêkanîna operasyonên hewayî bi dest xistibûn. Hêzên YJA-STAR ên Şehîd Delal, ji ku li dijî her astengiya dijmin tevbigerin tevahî rêçên gengaz geriyan û ceribandin. Her carê, ew bi awayekî nû û bi rêbazek ku dijmin pêşbînî û hêvî nedikir ve êrîş birin û bi ser ketin. Ev di dîroka Kurdistanê de yekem car e. Cara yekeme ku operasyonek dagirkeriyê ji hewayê jî hate bersivandin di hewayê de şer hatye meşandin. Hêza Hewayî ya Şehîd Delal, di operasyonên berê de jî hin çalakî pêk anîbûn. Lê belê, ev cara yekem bû ku şerek parastina hewayî ya ewqas demdirêj û domdar dihate meşandin. Taktîkên li dijî taktîkan di nav operasyonê de pêş xistin  û ev yek heta roja îro jî berdewam dike.

Bîlançoya çalakiyên jinan, bi taybetî ya ku ji sala 2022an vir ve, di berxwedana ku li herema Şehîd Delîl a parêzgeha Zapê ya Rojava de derketî holê di dîroka jinan de yekem e. Bi sedan çalakiyên xweser hatine kirin. Ev performansa çalakiyê îlhama berxwedana jinên li çaraliyê cîhanê ye. Ew perwerdehiyek zindî ye ka mirov çawa li dijî faşîzmê şer bike ye.

AKADEMIYA JINA AZAD A ŞEHÎD BERÎTAN

Hêzên YJA-STARê bi mebesta mezinkirina mirovên pêşeroja azad û ji bo jiyana komunal mirovên ku bingeh avabike çêbike pir girîngî dide perwerdê. Ew van hemûyan li kêleka ezmûna jiyana çiya fêrkirî heman demê de bi bi pergala perwerdeyê ya ku wan afirandî ve jî diwazin avabikin. Akademiya Jina Azad a Şehîd Berîtan, di sala 2004an de ji bo ku nasnameya jinên azad pêş bixe, li çiyayên Kurdistanê dest bi perwerdeya xwe kir. Perwerdeya akademiyê li ser bingeha zanista Jineolojiyê ye û materyalên perwerdeyê yên sereke paraznameyên Rêber Apo ne. Bi hezaran gerîlayên jin li Akademiya Şehîd Berîtan perwerde dîtine û îro jî xebatên xwe yên perwerdê di pergalên bin erd ên li çiyayên Kurdistanê de didomîne. Gerîlayên YJA-STAR’ê zanîn û kûrahiya hişmendiyê ku mirov nikarin di dibistan û zanîngehên di nav pergalê de bi dest bixin, di afirînin. Akademiya Şehîd Berîtan bi taybetî ji bo perwerdekirina fermandarên artêşê yên jin hatiye damezrandin. Gerîlayên jin ên li van akademiyan perwerde dîtin, di operasyonên YJA-Starê de, bi taybetî jî li herêmên şer, berpirsiyariyên asta fermandariyê û rolên pêşengiyê girtin ser xwe.